ZAPORA "TRZECH PRZEŁOMÓW"

największa w dziejach inwestycja hydrotechniczna w świecie, zapora wznoszona na chińskiej rzece Jangcy koło miasta Yichang w prowincji Hubei; utworzyła wzdłuż biegu rzeki zbiornik dł. 600 km sięgający m. Chongqing (poziom wody ma osiągnąć 185 m); w założeniu ma położyć kres katastrofalnym powodziom, podczas których wahania stanów wody sięgają 15 m, a na przełomowych odcinkach nawet 45 m; tylko 1954 w powodzi zginęło 30 tys. osób, a 1998 dach nad głową utraciło 14 mln mieszk. (cztery fale wezbraniowe sięgały wys. 37 m); ma też dostarczyć taniej energii środkowym Chinom (26 turbin, każda o mocy 700 MW, w sumie moc zapory wyniesie 18200 MW – tyle, co kilkunastu reaktorów atomowych), pozwalając równocześnie na spadek zużycia węgla o 50 mln t oraz wywiązanie się Chin z międzynar. zobowiązań dot. spadku emisji dwutlenku węgla wynikających z tzw. Protokołu Kioto; ma poprawić żeglowność rzeki (statki oceaniczne o wyporności do 10 tys. ton docierać będą na odległość 2,4 tys. km w głąb lądu - do prowincji Sichuan); pomysł budowy zrodzony 1919, zyskał w latach 50. i 60. pozytywne opinie ekspertów USA, Rosji i Kanady; do budowy przystąpiono w 1993 z inicjatywy b. premiera Li Penga, ukończono ją w V 2006 (elektrownia ma rozpocząć pracę w 2009); realizacja przedsięwzięcia wymagała m.in. zalania 19 miast i 326 wiosek, zamieszkanych łącznie przez ponad 1,3 mln osób; koszt budowy wyniósł od 22 do 27 mld dol.; najwięcej wysiłków architektonicznych skupia uratowanie Grzbietu Białego Żurawia (wapiennej skały, na której wyryte jest 30 tys. staroż. chińskich znaków), pagody Shibao, kompleksu świątyń Baidicheng - które otoczą mury oporowe; inne zabytki przeniesiono, m.in. świątynię Zhang Fei (960-1279); ekolodzy i eksperci ostrzegają, iż spowolnienie nurtu rzeki spowoduje, że muł przestanie być wypłukiwany (opadnie na dno zbiornika, co zredukuje znacznie jego pojemność i spowolni turbiny), tama już teraz zamieniła rzekę (dawniej zwaną Szmaragdową) w ściek, którym płyną odpady przemysłowe i ludzkie; geolodzy ostrzegają, że dorzecze jest aktywne sejsmicznie i obawiają się osunięć zboczy (są więc umacniane betonem), wtórują im biolodzy obawiający się nieodwracalnych zmian w ekosystemie (na tych terenach żyje 57 zagrożonych gatunków zwierząt, w tym delfin słodkowodny czy aligator chiński); zwolennicy tamy podkreślają stale rosnące zapotrzebowanie energetyczne Chin oraz ożywienie gospodarcze, jakie już teraz odnotował ten region.