Pochodzenia greckiego, od słowa barbaros (barbarzyński, niegrecki, obcy). W języku staropolskim istniało również słowo barbara (bicz, lina – „nahajską barbarą” bije Potocki). Z kultem św. Barbary związane jest święto górników „barburka”. W dawnych czasach była ona uważana za patronkę marynarzy, rybaków, flisaków. Po dziś dzień linę, na której chodzi prom, nazywa się „barbarą”. W Polsce używane od XIV wieku w formach Barbara, Barbora, Warwara. Przez jakiś czas smutne losy Barbary Radziwiłłówny odstraszały matki od nadawania córkom tego imienia. Popularność Barbary przywrócił H. Sienkiewicz, kreując w Panu Wołodyjowskim sympatyczną postać Basi („Hajduczka”). ZDROBNIENIA: Bacha, Basia, Basiunia, Basieńka, Baśka, Barbarka, Barburka. INNE FORMY: Bachna, Barbarka, Barbora, Barbórka, Warwara. OBCE FORMY: Barbara (ang.); Barbara, Barbe (fr.); Barbara (niem.); Varvara, Barbara (połud.-słow).
NAZWISKA:
Barbachowski, Barbacki, Barbanell, Barbarczuk, Barbarczyk, Barbarewicz, Barbarian, Barbaro, Barbarowicz, Barbarowski, Barbarski, Barbarycz, Barbaryk, Barbarzak, Barbasiewicz, Barborka, Barbórka, Barbura, Barburski, Barburzyński, Warwara, Warwarczyk, Warwarów.
PATRONKA:
Święta Barbara, męczennica. Patronka górników, hutników, artylerzystów, strażaków, architektów, kowali, marynarzy, żołnierzy, kamieniarzy i więźniów oraz dobrej śmierci. Podczas II wojny św. uważana też za patronkę polskiego podziemia. Była córką bogatego poganina Dioskura z Heliopolis w Bitynii. Nauki pobierała w Nikomedii, gdzie zetknęła się z chrześcijaństwem. Nie podobało się to ojcu, który chciał ją zmusić do małżeństwa. Jej wiara i zdecydowana postawa wywołała w nim gniew tak wielki, że sam ją uśmiercił (w 306 r.). Niedługo po dokonaniu zbrodni dzieciobójca Dioskur zginął od pioruna. Stąd przekonanie, że nagła śmierć czyha jedynie na tych, którzy występują przeciw kultowi świętej Barbary. Cesarz Justynian sprowadził relikwie św. Barbary do Konstantynopola (VI w.). Na obrazach przedstawiana jest w stroju królowej, koronie i z świętą palmą męczeńską lub kielichem z Najświętszym Sakramentem w ręku (św. Barbara jest również czczona jako patronka dobrej śmierci). W Polsce ku czci św. Barbary wystawiono ponad 100 kościołów, najstarszy z nich zbudowano w roku 1262, w Bożygniewie koło Środy Śląskiej. Z kultem Barbary związanych jest wiele zwyczajów. Na przykład, budowano łodzie z wizerunkiem świętej, tak że „żaden majtek bez Barbarki na wodę się nie puścił”. (Wspomnienie 4 grudnia).
ZNANE POSTACIE:
Barbara Zapolya, pierwsza żona króla Zygmunta Starego (1495–2 X 1515). Barbara Radziwiłłówna, druga żona króla Zygmunta Augusta (6 XII 1523–8 V 1551). Barbara McClintock, genetyk amer. (16 VI 1902–2 IX 1992). Barbara Hepworth, ang. rzeźbiarka (10 I 1933–20 V 1975). Barbara Stanwyck, właśc. Ruby Stevens, amer. aktorka filmowa (16 VII 1907–20 I 1990). Barbara Ludwiżanka, aktorka pol. (21 I 1908–26 X 1990). Barbara Rachwalska-Pawlicka, aktorka pol. (13 IV 1922–23 XII 1993). Barbara Bittnerówna, tancerka pol. (ur. 4 XI 1924). Barbara Krafftówna, aktorka pol. (ur. 5 XII 1928). Barbara Hesse-Bukowska, pol. pianistka i pedagog (ur. 8 II 1930). Barbara Horawianka, aktorka pol. (ur. 14 V 1930). Barbara Seidler, pisarka pol. (ur. 15 XI 1930). Barbara Bieńkowska, pol. historyk nauki i kultury (ur. 21 I 1934). Barbara Sass, pol. reżyserka i scenarz. filmowy (ur. 14 X 1936). Barbara Borys-Damięcka, pol. reżyserka telewizyjna (ur. 2 XI 1937). Barbara Wrzesińska, aktorka pol. (ur. 1938). Barbara Kwiatkowska, Barbara Lass, aktorka (ur. 1940). Barbara Brylska, aktorka pol. (ur. 5 VI 1941). Barbra Streisand, Barbara Joan Streisand, amer. piosenkarka i aktorka (ur. 24 IV 1942). Barbara Labuda, pol. polityk (ur. 19 IV 1946). Barbara Magda Falender, rzeźbiarka pol. (ur. 1947). Barbara Górczyńska, pol. skrzypaczka (ur. 1953). Barbara Trzetrzelewska, znana jako Basia, pol. piosenkarka i kompozytorka, zamieszk. w W. Brytanii (ur. 1954). Barbara Kocowska, pol. wydawca, tłumaczka (ur. 1955). Barbara Kryda-Maciejewska, pol. tancerka i choreograf (ur. 1955). Barbara Hollender, dziennikarka pol. (ur. 1956).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Czczona jako obrończyni przed nagłą śmiercią, partonka górników, także artylerzystów i budowniczych, św. Barbara jest bardzo popularna w sztuce, często przedstawiana z kielichem i hostią, również z wieżą i mieczem. Barbara Radziwiłłówna, bohaterka utworów wielu pisarzy (M. Reja, W. Wężyka, A. Felińskiego, S. Wyspiańskiego i innych). Basia (Baśka) Jeziorkowska z Pana Wołodyjowskiego H. Sienkiewicza (1888). Basia z Krakowiaków i górali W. Bogusławskiego (1794). Barbara Niechcic z powieści Noce i dnie M. Dąbrowskiej (1932/34). Major Barbara, sztuka G.B. Shawa. Barbara (Radziwiłłówna) z Pana Twardowskiego Ludwika Różyckiego. Basia Olinowska z powieści Zofii Nałkowskiej Romans Teresy Hennert (1923). Basia Bzowska z powieści K. Makuszyńskiego Awantura o Basię (1936). Baśka z Ile jest życia R. Bratnego. Baśka i Barbara Z. Romanowiczowej (1958).
NA EKRANIE:
Ekranizacja pow. Noce i dnie M. Dąbrowskiej w reż. J. Antczaka (1975), rolę Barbary Niechcic odtwarzała Jadwiga Barańska. Filmy wg powieści K. Makuszyńskiego Awantura o Basię: rolę Basi w reż. M. Kaniewskiej (1959) odtwarzała Małgosia Piekarska, a w reż. K. Tarnasa (1995) – Paulina Tworzyańska. Film Pan Wołodyjowski w reż. J. Hoffmana (1969) i serial TV Przygody pana Michała wg pow. H. Sienkiewicza, rolę Barbary (Baśki) odtwarzała Magdalena Zawadzka. Ekranizacja pow. Romans Teresy Hennert Z. Nałkowskiej w reż. I. Gogolewskiego (1978), rolę Teresy zagrała Barbara Brylska. Film Barbara Radziwiłłówna w reż. J. Lejtesa (1936). Film Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny w reż. J. Majewskiego (1983).
AFORYZM:
Apetyty nie wąskie,Na intrygi grząskie.Łowiąc gołąbka na dachu,Trafiła z łoża... do piachu!Lecz swych zwyczajów nie zmienia,Bo dziś jest patronką... podziemia!Janusz GołębiowskiGdy do Basi ktoś się łasi,Basia obiad mu pitrasi.Facet spełnia swe zadaniei zostaje na śniadanie.Tak stadełko w zgodzie żyje,póki kochaś nie utyje.Bogusław Chmielarczyk
W POEZJI:
Lgnie do biednych, brudnych, chorych i nieporządnych,wielbi uczonych i śmieje się cicho z przesądnych.Rzuca się jak lew w niebezpieczeństwo i lęka siępająka, myszy i kwiatu– Barbara męczennica, obca sobie i światu.Kazimiera Iłłakowiczówna, „Barbara”Więc ma Barbara srebrneciało. W nim pręży się miękkobiała łasica milczeniapod niewidzialną ręką.Krzysztof Kamil Baczyński, „Biała magia”Więc pokochałeś kruche, ciepłe ciało,które się w formach słowiczych ustało,jak mleko płynie w szklanym smukłym dzbanie,skrzypiec ma smutek i roślin śpiewanie.Krzysztof Kamil Baczyński, „Dwie miłości” (wiersz adresowany do żony Barbary)Mówił ojciec do swej Basi,Cały zapłakany:„Słuchaj jeno, pono nasiBiją w tarabany.”Marsz, marsz... etc.Józef Wybicki, „Mazurek Dąbrowskiego”Imię – włożyłaś między borówki,uśmiech – przez wrzosy wąchają sarny,do chorej wiśni sprowadzasz księciai wycie wilka w srebro oprawiasz.Aleksander Nawrocki, „Barbara”– Mój dobrodzieju, Baśka mi miła,Tutaj nie grzeje, tam by chłodziła.Co mi po piekle w ogniach się smażyć,Gdyby mi nie miał kto jeść uwarzyć?Jan Rak, „Niewesoła śpiewka”Niewiele pono, bo ty patrzysz niemo,zwiewna kobieto, żywa maro,święta, nietknięta, kochanko, żono!Ciebie przecież nie pogrzebiono,Barbaro!To mnie tak przysypują wolniuteńkoze szpadą i pasem,z koroną i atłasem –Basieńko!Witold Hulewicz, „Lament królewski”Święta Barbaro, patronko podziemiaRozświetl ciemność więzienia,Uśpij bagnetów dozórI o ojczyźnie śniącym niedościgleOtwórz więzienia rygle,Wyłam bramy obozów,Wyroki wroga, ciążące jak kamień,Na śmierć zaszczytną zamieńW walce.Krystyna Przygodzka
PRZYSLOWIA:
Z Baśki będzie Barbara, ale z Bartka Bartek.Kto sieje tatarkę, ma żonę Barbarkę i krowami orze,nie pytaj, czy zdrów, ale czy żyjesz nieboże?
Wyszedł, jak Barbara na Trynach.Kiedy na św. Barbarę błoto, będzie zima jak złoto.Gdy w świętą Barbarę gęś chodzi po lodzie, to Boże Narodzenie będzie po wodzie
Od świętej Barbary noce się urwały.Barbara święta o górnikach pamięta.Gdy w świętą Barbarę ostre mrozy, to na zimę gotuj wozy, a gdy rozstajanie, każ opatrzyć sanie.(związane ze świętem 4 grudnia)Barbara mrozi, Mikołaj lód zwozi.Święta Barbara po lodzie, Boże Narodzenie po wodzie.Ja mam Basię, a wam zasię.Barbara ni młoda, ni stara.
BARBARA
Wielka księga imion