Pochodzenia germańsko-romańskiego, od słowa Frank (należący do plemienia Franków). Imię utworzone przez matkę św. Franciszka z Asyżu, z pochodzenia Francuzkę. Oznacza: szczery, prosty, wolny lub wolno urodzony. W Polsce występuje od XIII w. w formach Franc, Francek, Francik, Franciszek, Frank, Froncek. ZDROBNIENIA: Franc, Francik, Franio, Franek, Franuś. INNE FORMY: Francek, Francik, Frank, Franko, Frano, Frąc, Frącek, Frenc, Froncek. OBCE FORMY: Francis (ogólnie przyj. forma), Frank (ang.), Franz, Franziskus (niem.), Franois (fr.), Francisco, Franco (hiszp.), Francesco (wł.), Franko (ros.), František (czes., słowac.), Franc, Franko, Franja, Franjo, Francisko (serb., chorw.), Franiček (słoweń.), Pranciškus, Pranas, Pranis, Pranys (litew.), Ransu, Frans (fiń.), Ferenc (węg.). Forma żeńska: Franciszka.
NAZWISKA:
Frachowicz, Franasowicz, Franc, Francewicz, Fracewicz, Fracikowski, Fraczkiewicz, Franasz, Franciewicz, Francik, Francikowski, Francisz, Franciszak, Franciszczak, Franciszecki, Franciszewski, Franciszkiewicz, Franciszkowski, Francki, Franckiewicz, Franckowiak, Franczak, Franczewski, Franczkowski, Franczowski, Franek, Franiak, Franiewsski, Franikowski, Frank, Frankiewicz, Frankowicz, Frankowski, Franowicz, Franskiewicz, Fransowski, Franus, Franusiewicz, Fransz, Franuszewicz, Franzkowski, Frański, Frasyniuk, Fraszewski, Frącek, Frącewicz, Frąckiewicz, Frąckowiak, Frącz, Frączak, Frączek, Frączkiewicz, Frączkowski, Frączyk, Frąsiak, Fręczowicz, Fronc, Fronckiewicz, Froncowski, Fronczykowski, Frończak, Fruncyński.
PATRON:
Znanych jest 45 świętych o tym imieniu.Św. Franciszek z Asyżu, właśc. Giovanni Bernardone, założyciel zakonu franciszkanów, franciszkanek (II zakon) oraz III zakonu dla świeckich. Syn bogatego kupca, urodził się w 1181 roku. Wydziedziczony przez ojca, który nie aprobował jego stylu życia i rozdawania majątku ubogim, rozpoczął pracę kaznodziejską, nawołując do surowego ubóstwa i miłości bliźniego. W 1209 r., w czasie pobytu w Rzymie, uzyskał od papieża Innocentego III ustne zatwierdzenie reguły zakonu franciszkanów. W roku 1212 wręczył habit Klarze z Asyżu, dając tym początek zakonowi „ubogich pań” (klarysek). Po powrocie z podróży misyjnej do Egiptu opracował zasady życia chrześc. dla świeckich, czym zapoczątkował ruch tercjarzy franciszkańskich. Żarliwy, pokorny, obdarzony żywą wyobraźnią (żłobek i pasterka w Greccio, kazanie do ptaków i ryb, Pieśń słoneczna), zdołał pogodzić potrzebę kontemplacji z aktywnością misyjną. Zmarł w 1226 roku. Patron Włoch, Bazylei, pokoju, tapicerów i gałęzi swego zakonu, a w Polsce Akcji Katolickiej. Papież Jan Paweł II ogłosił go także patronem ochrony środowiska. (Wspomnienie 4 października).Św. Franciszek z Paoli, franciszkanin wł. Zmarł w 1507 r. w wieku 91 lat jako pustelnik. Patron włoskich marynarzy. (Wspomnienie 2 kwietnia).Św. Franciszek Ksawery, właśc. Francisco de Javier (Xavier), jezuita hiszpański. Żył w latach 1506–52. Jeden z pierwszych czł. zakonu i najbliższych współpracowników św. Ignacego Loyoli. Jako misjonarz pracował w Indiach, Chinach, Japonii, na Cejlonie i Goa. Chory i opuszczony, zmarł opodal Kantonu. Spoczywa na wyspie Goa. Patron misjonarzy oraz Indii i całego Wschodu. (Wspomnienie 3 grudnia).Święty Franciszek Borgiasz, jezuita. Żył w latach 1510–72. Najpierw był dostojnikiem królewskim, a po śmierci żony Eleonory de Castro wstąpił do zakonu jezuitów. Zmarł w Rzymie, pochowany w Madrycie. Przystąpił do zakonu św. Stanisława Kostki. (Wspomnienie 10 października).Św. Franciszek Caracciolo, urodził się koło Neapolu. Żył w latach 1563–1608. Założył Zgromadzenie Zakonne Kanoników Regularnych, dając mu surową regułę i zobowiązując do opieki nad chorymi i biednymi. (Wspomnienie 4 czerwca).Św. Franciszek Solano, misjonarz, jeden z patronów Ameryki Łacińskiej. Żył w latach 1549–1610. (Wspomnienia 13 i 14 lipca).Św. Franciszek Salezy, biskup fr.; doktor Kościoła, zakładał szkoły i kolegia. W roku 1610, wraz ze św. Joanną Franciszką de Chantal, założył zakon wizytek. Autor wielu prac, gł. z dziedziny ascetyki, m.in. Filotea albo Droga do życia pobożnego (1608, wyd. pol. 1679), Teotyma albo Traktat o Bożej Miłości (1616, wyd. pol. 1751). Zmarł w 1622 roku. Patron literatów, dziennikarzy i prasy katolickiej. (Wspomnienie 24 stycznia).Św. Franciszek Regis, jezuita (ok. 1580–1640). Zakładał liczne stowarzyszenia i bractwa, mające służyć pogłębieniu życia religijnego. (Wspomnienie 16 czerwca).Św. Franciszek. jezuita, nazw. „Apostołem Neapolu” i „Ojcem ubogich” (1642–1716). Prawo i teologię studiował w Neapolu, gdzie spędził 40 lat. (Wspomnienie 11 maja).Św. Franciszek Fasani, franciszkanin wł. (1681–1742). Jest autorem kilku dzieł teologicznych. (Wspomnienie 29 listopada).Św. Franciszek Maria z Camporosso, kapucyn wł. (1804–66). Uważano, że swoją śmiercią uchował Genuę od rozprzestrzenienia się zarazy i tragicznych skutków cholery. (Wspomnienie 20 września).
ZNANE POSTACIE:
Franois Villon, poeta fr. (1431–po 1463). Francesco di Giorgio Martini, wł. malarz, arch. i rzeźb. (1439–1501). Francesco Petrarca, wł. poeta (20 VII 1304–19 VII 1374). Francisco de Almeida, pierw. wicekról Indii portugalskich (ok. 1450–? 1 3 1510). Franciszek I de Valois, król Francji (12 IX 1494–31 III 1547). Francis Drake, ang. korsarz i podróżnik (ok. 1542–28 I 1596). Francis Bacon, filozof ang. (22 I 1561–9 IV 1626). Francesco Mochi, wł. rzeźbiarz (ur. 1580). Francis Beaumont, ang. dramaturg i poeta (ok. 1585–6 III 1616). Francesco Borromini, właśc. Francesco Castelli, wł. architekt (25 IX 1599–2 VIII 1667). Franois Girardon, fr. rzeźbiarz (17 III 1628–1 IX 1715). Franois Fnelon de Salignac, pisarz fr. (3 VIII 1651–7 I 1715). Franciszek Bieliński, marszałek wielki koronny, od niego pochodzi nazwa warsz. ulicy Marszałkowskiej (ok. 1683–8 X 1766). Francis Hutcheson, ang. filozof (8 VIII 1694–1746). Franois Marie Arouet Voltaire, pisarz fr. (1694–1778). Franois Boucher, malarz fr. (21 IX 1703–30 V 1770). Franciszek I, cesarz rzym.-niem. (8 XII 1708–18 VIII 1765). Francesco Guardi, wł. malarz (1712–1792). Franciszek Bohomolec, pol. komediopisarz (29 I 1720–24 IV 1784). Francisco Jos Goya y Lucientes, hiszp. malarz (30 III 1746–16 IV 1828). Franciszek Zabłocki, poeta pol., komediopisarz (1752–1821). Franois Nol Babeuf, fr. rewolucjonista, główny przedst. utopij. komunizmu (23 IX 1760–27 V 1797). Franciszek Ksawery Dmochowski, pisarz pol., tłumacz i działacz polityczny (2 XII 1762–20 VI 1818). Franois Ren de Chateaubriand, pisarz fr. (4 IX 1768–4 VII 1848). Francis Scott Key, kompozytor amer. (1 VIII 1779–11 I 1843). Daniel Franois Auber, kompozytor fr. (29 I 1782–12 V 1871). Franciszek Wężyk, pisarz pol. (1785–1862). Franciszek Armiński, pol. astronom (2 X 1789–14 I 1848). Jean-Franois Champollion, fr. egiptolog, odczytał hieroglify egipskie (23 XII 1790–4 III 1832). Franz Schubert, austr. kompozytor (31 I 1797–19 XI 1828). France Prešeren, słoweń. poeta (3 XII 1800–8 II 1849). Franciszek Salezy Dmochowski, pol. pisarz i wydawca (14 III 1801–3 VIII 1871). Jean-Franois Gigoux, fr. malarz i grafik (ur. 1806). Francesco De Sanctis, wl. pisarz i działacz polit (28 III 1817–29 XII 1893). Charles-Franois Daubigny, malarz fr. (15 II 1817–19 II 1878). Francesco Giuseppe Nullo, generał wojsk polskich (1 III 1826–5 V 1863). Franciszek Kostrzewski, malarz i rysownik Warszawy (26 IV 1826–30 IX 1911). Franciszek Józef I, ces. Austrii, król węgierski (18 VIII 1830–21 XI 1916). Franciszek Teodor Ejsmond, malarz pol. (23 III 1859–13 VIII 1931). Franciszek Brzeziński, kompozytor pol. (6 IX 1867–6 VIII 1944). Ferenc Lehar, węgier.-austr. kompozytor (30 IV 1870–24 X 1948). Franciszek Bujak, pol. historyk (16 VIII 1875–21 III 1953). Francis William Aston, ang. fizyk, laureat Nagrody Nobla 1922 (1 IX 1877–20 XI 1945). Franco Alfano, kompozytor wł., dokończył operę G. Pucciniego Trubadur, wg szkiców po zmarłym twórcy (8 III 1876–27 X 1954). Franklin Delano Roosevelt, prezydent USA 1933–45 (30 I 1882–12 IV 1945). Franciszek Kleeberg, pol. generał (1 II 1888–5 IV 1941). Francisco Franco, właśc. Francisco Paulino Hermenegildo Franco Bahamonde, dyktator hiszp. (4 XII 1892–20 XI 1975). Franciszek Strynkiewicz, rzeźbiarz pol. (1893–1996). Frank Borzage, amer. reż. film. (23 IV 1893–19 VI 1962). Francis Scott Key Fitzgerald, pisarz amer. (24 IX 1896–21 XII 1940). Frank Capra, amer. reżyser film. (19 V 1897–3 IX 1991). Franciszek Hynek, pol. pilot balonowy (1897–1958). Gary Cooper (Frank James Cooper), amer. aktor filmowy (7 V 1901–13 V 1961). Franciszek Kamiński, generał, komendant Batalionów Chłopskich, działacz PSL (20 IX 1902–24 II 2000). Francis Bacon, malarz irl. (28 X 1909–28 IV 1992). Jan Franciszek Adamski, pol. pisarz i aktor (ur. 1923). Franco Zeffirelli, właśc. Gianfranco Corsi, wł. reżyser i scenograf (ur. 12 II 1923). Franciszek Bartoszek, malarz, współzałoż. grupy Czapka Frygijska (1910–1943). Francisco Rabal, właśc. Francisco Valera, hiszp. aktor (8 III 1926–29 VIII 2001). Kard. Franciszek Macharski, metropolita krakowski (ur. 20 V 1927). Franciszek Pieczka, aktor pol. (ur. 18 I 1928). Francesco Cossiga, prezydent Włoch (ur. 26 VII 1928). Franciszek Adamski, socjolog pol. (ur. 1930). Franciszek Starowieyski, pol. grafik i malarz (ur. 1930). Franois Truffaut, fr. aktor i reżyser filmowy (6 II 1932–21 X 1984). Francis Ford Coppola, amer. reżyser filmowy (ur. 7 IV 1939). Franco Nero, wł. aktor filmowy (ur. 1941). Franz Beckenbauer, piłkarz niem. (ur. 11 IX 1945). Franciszek Maśluszczak, malarz pol. (ur. 1948).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Kult św. Franciszka z Asyżu sięgnął daleko poza Kościół. Niezwykła osobowość Biedaczyny z Asyżu (przydomek świętego) do dziś fascynuje poetów, pisarzy, plastyków i muzyków. W sztukach plast. jego atrybutami są habit, ptaki i stygmaty. Bohater utworów wielu autorów (Tomasz z Celano, G.K. Chesterton, W. Syrokomla, J. Kasprowicz, S. Themerson, T. Miciński i inni). Franciszek Moor z dramatu Zbójcy F. Schillera (1781). Jan Franciszek z utworu Kuzynek mistrza Rameau D. Diderota. Franciszek z cyklu powieści E. Zoli o rodzinie Rougon-Macquart (1871–93). Franz Biberkopf z powieści Berlin – Alexanderplatz A. Döblina. Karol Franciszek Myriel z powieści Nędznicy V. Hugo (1862). Franciszek Mouret z powieści E. Zoli Grzech księdza Mouret (1875). Krótkie szczęśliwe życie Franciszka Macombera, opowiadanie E. Hemingwaya (1936). Szczęście Frania, powieść W. Perzyńskiego. Franek z komedii W. Perzyńskiego Aszantka (1906). Franois z powieści R. Radigueta Opętanie (1923). Franois Sorel z powieści Mój przyjaciel Meaulnes Alain-Fourniera (1913). Franz Müller z powieści W. Berenta Próchno (1903). Frank Kennedy z powieści M. Mitchell Przeminęło z wiatrem (1936). Franek Rakoczy, bohater dwóch utworów W. Orkana: powieści W roztokach i dramatu Franek Rakoczy (1908). Franciszek Murek z dylogii powieściowej T. Dołęgi-Mostowicza Dr Murek zredukowany (1936) i Drugie życie doktora Murka (1936). Szczęśćia Frania powieść W. Perzyńskiego (1909).
NA EKRANIE:
Film o życiu św. Franciszka pt. Francesco w reż. L. Cavaniego (1990), postać świętego odtwarzał Mickey Rourke. Ekranizacja powieści Opętanie R. Radigueta, pt. Diabeł wcielony, w reż. C. Autant-Lary (1947), rolę Franois grał Grard Philipe. Ekranizacje pow. Nędznicy V. Hugo w reż. R. Bernarda (1934), R. Bolesławskiego (1935), LeChanoisa (1957), R. Hosseina (1982) i A. Bille’a (1998). Ekranizacja pow. Przeminęło z wiatrem M. Mitchell w reż. V. Fleminga (1939). Ekranizacje Doktora Murka T. Dołęgi-Mostowicza: rolę Franciszka Murka w reż. J. Gardana (1939) grał Franciszek Brodniewicz, a w reż. W. Lesiewicza (serial TV 1979) – Jerzy Zelnik. Ekranizacja pow. Grzech księdza Mouret E. Zoli w reż. G. Franju (1970). Ekranizacja pow. Alain-Fourniera Mój przyjaciel Meaulnes w reż. J.G. Abicocco (1967).
PRZYSLOWIA:
Na świętego Franciszka przylatuje pliszka.Na świętego Franciszka zielenią się łanyi ze swego zimowiska wracają bociany.
Po świętym Franciszku już rżną na żytnisku.Na świętego Franciszka chłop już w polu nic nie zyska.(związane ze świętem 4 października)
AFORYZM:
Jeśli chodzi o dobre chęci,To Franciszek ma je w ogóle.Franciszkami bywali święciI króle(...)
Dziś, gdy królem być trudnoA jeszcze trudniej świętym,Franciszkom żyje się równoOd kołyski do renty.(...)Ludwik Jerzy Kern
W POEZJI:
Czasem nosi imię to człowiek giętki, czarny,o połyskach płaszcza z aksamitnego fioletu,nosi je z wdziękiem, brawurą, lecz ginie młodo napiorunującą chorobę lub od ostrza sztyletu.Jasnowłosy bywa trwalszy, lepszy, bardziej godnyzaufania i szacunku,wszakże w karty grywa nieostrożnie, często gęsto nieunika sideł trunku.Kazimiera Iłłakowiczówna, „Franciszek”Światek nasz jest bardzo miły,Bartek pracuje nad siły,Za to Wit robi niewiele,Piotr obdziera i w niedziele,Jaś pełza przez życia drogę,Zdziś podstawia bliźnim nogę,Franio kłamie jak najęty,Prot całuje możnych w pięty,Stach rozbija, Leoś kradnie,I zabawnie jest, i ładnie.Mikołaj Rodoć, „Światek nasz...”Franciszku! Ja na morze publicznej obradyJak łódka za okrętem płynąłem w twe ślady.Żagielek mój z papieru i liny z jedwabiu,Spotkałem wroga! weź mię do twego korabiu.Adam Mickiewicz, „Do Franciszka Grzymały”
- Franciszek, tego Franciszka, z Franciszkiem;...
- FRANCISZEK, Mało które imię jest...
- FRANCISZKA, Żeńska forma imienia...