Reklama

SŁOWACJI SZTUKA

Reklama

jej początki sięgają neolitu i epoki brązu; z czasów rzym. zachowały się pozostałości obozów wojskowych nad Dunajem (m.in. w Bratysławie); pierwsze przedromańskie budowle powstawały w czasach państwa wielkomorawskiego (IX w.): kośc. w Nitrze, Bratysławie, Ducové. W okresie wczesnoromańskim powstały m.in. rotunda Wszystkich Świętych w Dechticach (1172), rotunda Św. Ducha w Jašlovej k. Trnavy (1. poł. XIII w.), trójnawowy kośc. halowy Benedyktynów w Diakovcach (pocz. XIII w.); od 2. poł. XII w. do poł. XIII w. powstały liczne kośc. emporowe (Kalinčiakov, Kostolany pod Tribečem); w okresie późnoromańskim dominowało budownictwo sakralne z cegły i o charakterze obronnym; odrębny rejon architektury romańskiej stanowił Spisz (Zamek Spiski pocz. XII w., kośc. kolegiacki w Spiskiej Kapitule - najwybitniejsze dzieło późnoromańskiej architektury w zach. Słowacji). Romańskie malowidła ścienne o wysokim poziomie artyst. zachowały się w rotundach w Bini (XII w.) i w Dechticach, w kośc. w Krušovcach (koniec XII w.) i w Dravcach (pocz. XIV w.); dzieła rzeźbiarskie są sporadyczne. Rozkwit architektury gotyckiej nastąpił w 2. poł. XIV w.; powstały liczne miejskie kościoły farne (św. Jakuba i Minorytów w Lewoczy, w Preszowie, Trnavie, na Spiszu w Nowej Wsi Spiskiej, Gelnicy), katedra św. Elżbiety w Koszycach (XIV-XV w., 5-nawowa bazylika), kaplica grobowa przy kośc. Franciszkanów w Bratysławie (pocz. XIV w.); w czasach dyn. Luksemburgów (XV w., dojrzały gotyk) wzniesiono szereg zamków granicznych na niedostępnych szczytach nad Wagiem (Trenczyn, Beckov, Strečno, Orawa), na Spiszu (Zamek Spiski, Krásná Horka) oraz zamki królewskie w Bratysławie, Viglašu (Barbara, żona Zygmunta Luksemburskiego); w okresie późnego gotyku gł. ośr. budownictwa były Bratysława i Koszyce. Malarstwo gotyckie reprezentują polichromie w romańsko-gotyckich kośc. w Dravcach, Spiskiej Kapitule, Wielkiej Łomnicy (wpływy wł.), Čerinie (wpływy bizantyjskie), Liptowskich Sliačach (sklepienie z 12 scenami z życia Chrystusa), miniatury książkowe (Mszał bratysławskiego burmistrza Jana Pottenbergera z 1481, Graduał koszycki z 1518), malarstwo tablicowe (fragmenty obrazu z kośc. w Batóvie, 1380, obraz Rodzina Marii w kośc. w Smreczanach), ołtarz szafiasty Tomasza z Kolozsvár w Svatym Beňadiku; ogromny ołtarz św. Andrzeja w Bardiowie, ok. 1460, zawierający 26 malowideł tablicowych, ołtarz św. Elżbiety w katedrze koszyckiej, 1474-77, stanowiący cykl 48 obrazów z życia świętej; ołtarz "koronacji Marii" w Spiskim Podhradiu, 1499. W rzeźbie gotyckiej zaznaczył się silny wpływ czeskiego rzeźbiarza H. Parlera i jego uczniów. Budownictwo renesansowe rozwinęło się od poł. XVI w., przebudowano wiele zamków (Bratysława, Trenczyn, Zwoleń), wznoszono fortyfikacje miejskie (Nové Zámky, Bańska Szczawnica), kasztele; w budownictwie sakralnym charakterystyczne były wolno stojące dzwonnice zwieńczone attyką; w miastach stawiano renesansowe domy (np. w Bratysławie) i ratusze (Preszów, Koszyce, Lewocza). Malarstwo reprezentują malowidła ścienne (wnętrza zamku w Bratysławie, kruchta kośc. farnego w Kieżmarku, fasada ratusza w Lewoczy), malarstwo portretowe (portret Krzysztofa Thurzó), sgraffito (zamek w Velkiej Bytčy) oraz drzewa genealogiczne, herby rodowe, dekoracje dokumentów cechowych. Z rzeźbiarskich dzieł wczesnorenesansowych wyróżniają się wykusz ratusza w Bardiowie (1508), dzieło mistrza Alexia, oraz ołtarze św. Jana i św. Anny w Lewoczy (1520), dzieła mistrza Pawła; w 2. poł. XVI w. rozwijała się rzeźba sepulkralna (nagrobek Rafaela Podmanickiego w Povážskiej Bystricy, 1558) oraz dekoracja architektoniczna; wybitnym dziełem jest Studnia Rolanda w Bratysławie (1573, Andreas Luttringer). W okresie wczesnego baroku w architekturze świeckiej największym przedsięwzięciem była przebudowa zamku w Bratysławie (1635), wzniesiono tam także pałac Pawła Palffy'ego; dojrzały barok przypada na XVIII w. (kośc.: na górze Zobor w Nitrze, Minorytów w Lewoczy, św. Trójcy w Bratysławie, Franciszkanów w Koszycach, kaplica św. Jana przy katedrze bratysławskiej, dzieło J.E. Fischera von Erlach). Rozkwit malarstwa następuje w XVIII w., ale jest ono domeną cudzoziemców, gł. z Wiednia i Włoch; podobnie rzeźba barokowa - działali wiedeńscy rzeźbiarze, m.in. G.R. Donner (dekoracja katedry w Bratysławie); z artystów słowackich wyróżniał się F.J. Prokop z Liberku, twórca rzeźb w fasadzie pałacu prymasowskiego w Bratysławie. Klasycyzm rozprzestrzenił się gł. w zach. Słowacji (gmach Wydziału Medycyny w Trnavie, pałac Csáky'ego w Bratysławie). W XIX w., podobnie jak w innych krajach eur., panował historyzm, gł. neorenesans, pod wpływem Wiednia i Budapesztu (gmach Muzeum Wschodniosłowackiego w Koszycach, E. Lechner; teatr w Koszycach, A. Lange) lub neobarok. Malarstwo klasycystyczne oparte było gł. na wzorach wł. (portrety lub sceny figuralne na tle krajobrazu lub architektury); w pocz. XIX w. tworzono w duchu romantyzmu lub stylu empire (J. Czauczik, portrecista i pejzażysta; J. Rombauer - klasycyzm, potem romantyzm); w poł. XIX w. malarstwo zdominował realizm, malowano obrazy o treściach historycznych, portrety oraz pejzaże (jako symbole słowackiej ziemi), podjęto próby stworzenia sztuki nar. (K. Marko starszy, J. Miklošik, P.H. Bohúň, J.B. Klemens, J. Mánes, Q. Mánes); ożywienie w rzeźbie nastąpiło w poł. XIX w. (V. Tilgner - Studnia Ganimeda w Bratysławie i pomnik Humla, pracował też w Wiedniu). Architektura, malarstwo i rzeźba słowacka przełomu XIX i XX w. oraz 1. poł. XX w. wchłonęły różne tendencje występujące w sztuce eur.; awangardową architekturę nowoczesną (gł. w duchu kubizmu i konstruktywizmu) tworzyli K. Šilinger, A. Szalatnay (np. synagoga w Bratysławie), E. Belluš, B. Fuchs. W malarstwie dużą rolę odegrał impresjonizm i postimpresjonizm, należeli do tych kierunków wybitni malarze 1. poł. XX w. przedstawiający słowacką ziemię, lud, przyrodę (J. Hanula, K. Lehotský, G. Mallý, P.J. Kern, M. Benka, M. Bazowský, J. Alexy, L. Fulla). W dziedzinie rzeźby wyróżniali się J. Koniarek (impresjonista), J. Kostka (pomnik Zwycięstwa w Bratysławie), J. Pospišil; w 2. poł. XX w. powstają pomniki i dzieła pamięci narodowej, tworzą je m.in. L. Snopek, F. Gibala, F. Patočka; działają architekci: K. Šilinger, V. Dedecek, R. Miňovský. Wiekowe tradycje ma stojące na wysokim poziomie drewniane budownictwo i sztuka ludowa; zabytki architektury drewnianej i rzemiosła artyst. znajdują się m.in. w skansenach w Martinie i Zubercu.

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama