(med.)
podwyższenie w niedozwolony sposób wydolności psychicznej i motorycznej za pomocą środków dopingowych, uznawanych przez Komisję Med. MKOl za niedozwolone; lista środków d. obejmuje: 1) środki pobudzające - m.in. amfetamina, efedryna, kofeina; 2) narkotyczne środki przeciwbólowe - morfina, kodeina, kokaina i in.; 3) steroidy anaboliczno-androgenne - substancje zbliżone pod względem struktury i aktywności do męskiego hormonu - testosteronu (metanabol, 19-nortestosteron, stanazonol), a także sam testosteron; 4) środki moczopędne (furosemid, hydrochlorotiazyd, acetazolamid, amiloryd i in.), stosowane przez sportowców do sztucznego, szybkiego obniżenia masy ciała, zwiększają także wytwarzanie moczu, co prowadzi do obniżenia stężenia zawartych w nim substancji i utrudnia ich wykrycie; 5) hormony peptydowe i ich analogi (gonadotropina łożyskowa, kortykotropina, somatotropina, erytropoetyna); na liście środków d. znajdują się również takie, których stosowanie nie jest zabronione, ale podlega pewnym ograniczeniom: 1) alkohol - na żądanie międzynar. federacji sportu może być oznaczony poziom alkoholu w powietrzu wydechowym i we krwi zawodnika; 2) marihuana - jak wyżej; 3) środki miejscowego znieczulenia - w uzasadnionych względami leczn. przypadkach można podawać miejscowo prokainę, lidokainę (ksylokainę), karbokainę, nie wolno - kokainy; kortykosteroidy - można podawać tylko miejscowo w chorobach uszu, oczu, skóry oraz terapii inhalacyjnej (astma, katar alergiczny); 4) beta-adrenolityki (beta-blokery) - propanolol i in. Za metody dopingowe uznaje się: 1) doping krwi - autotransfuzje (przetaczanie krwi własnej), transfuzje krwi obcej (heterotransfuzja), także preparatów zawierających erytrocyty (z krwi własnej lub obcej); 2) manipulacje farm., chem., fiz., polegające na zmianie składu próbki moczu. Od zarania sportu poszukiwano pozatreningowych sposobów podwyższenia sprawności fizycznej. Era nowożytnego d. rozpoczęła się pod koniec XIX w., kiedy to kofeinę, alkohol, eter, strychninę i narkotyczne leki przeciwbólowe (opioidy) zaczęto wykorzystywać w sportach wymagających długotrwałego wysiłku (kolarstwo). Pierwsze badania antydopingowe przeprowadzono na początku XX w. u koni wyścigowych na torach w Warszawie, Budapeszcie i Wiedniu; pionierem był pol. farmaceuta A. Bukowski (1850-1921). 1950-65 środki farm. zaczęto stosować w sporcie na szeroką skalę; pierwszy wypadek śmiertelny wskutek nadużycia amfetaminy i wysiłku w wysokiej temperaturze miał miejsce podczas Igrzysk Olimpijskich (Rzym - 1960) - ofiarą był duń. kolarz K. Jensen. 1964 lekarze sport., zgromadzeni na IO w Tokio wystąpili do świat. władz sportu (MKOl i międzynar. federacji sport.) z żądaniem podjęcia energicznej walki z d.; 1967 MKOl powołał Komisję Med., która ustala przepisy kontroli dopingowej. 1999 Światową Agencję Antydopingową (WADA), zlecając jej m.in. opracowanie światowego kodeksu antydopingowego. Kontrola d. prowadzona jest podczas zawodów i poza nimi, także w okresie treningowym; udowodnienie stosowania niedozwolonej metody d. powoduje dyskwalifikację zawodnika; od decyzji WADA przysługuje zawodnikom prawo odwołania się do Trybunału Rozjemczego w Lozannie ds. Sportu. W Polsce badania antydopingowe prowadzi Laboratorium Kontroli Dopingu Instytutu Sportu, a przy prezesie Urzędu Kultury Fizycznej działa Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Podczas 94. sesji MKOl w Seulu (1988) przyjęto tekst Karty Antydopingowej określającej zasady walki z d. oraz rolę i zadania organizacji sport. i czynników rządowych; 1989 Rada Europy przyjęła Konwencję Antydopingową, 1990 ratyfikowaną przez Polskę; patrz też tabela "Leki i środki wykorzystywane w dopingu".
- Leki i środki wykorzystywane w dopingu (wszystkie wymienione środki podawane we właściwych dawkach mają też właściwości lecznicze)
- DOPING, (sport.)
- WALKOWER, przyznanie zwycięstwa...
- TOUR DE FRANCE, najsłynniejszy świata,...