dwuosobowa planszowa gra strategiczna, toczona za pomocą bierek przesuwanych po dwubarwnej (pola naprzemiennie jasne i ciemne), 64-polowej szachownicy; każdy z graczy dysponuje 16 bierkami (po 8 pionów i 8 figur: król, hetman zw. też królową, 2 wieże, 2 gońce zw. też lauframi i 2 konie zw. też skoczkami); sposób przesuwania pionów i figur oraz zasady bicia są ściśle określone (ustalone w XVI w.); atak na króla zw. jest szachem; celem jest doprowadzenie do sytuacji, w której zaatakowany król nie ma ucieczki na wolne pole (mat); w zawodach sportowych czas partii jest limitowany. Początki sz. są nieznane; za historycznie najdawniejszą formę gry uchodzi indyjska szaturanga z V w. n.e., przeniesiona jako szatrang do Chin i Persji, w VII w. zainteresowali się nią Arabowie, za których pośrednictwem dotarła do Europy w czasach Karola Wielkiego; pierwsza książka o tematyce szachowej ukazała się 1286 (zbiór zadań Bonus socius, opracowany przez Alfonsa, króla Kastylii); w XVIII w. strategia i taktyka szachowa zyskały podstawy teoretyczno-naukowe za sprawą franc. kompozytora i szachisty F.A.D. Philidora; w XIX w. zaczęto rozgrywać międzynar. mecze i turnieje szachowe (od 1886 o mistrzostwo świata, pierwszy pojedynek stoczyli prażanin W. Steinitz z lublinianinem J.H. Zukertortem); po Steinitzu mistrzami świata byli kolejno: E. Lasker (przez 27 lat), J.R. Capablanca, A. Alechin, M. Euwe, ponownie Alechin, M. Botwinnik, W. Smysłow, ponownie Botwinnik, M. Tal, jeszcze raz Botwinnik, T. Petrosjan, B. Spasski, R. Fischer, A. Karpow (zdobył tytuł walkowerem, po niestawieniu się Fischera do rozgrywek), G. Kasparow i znów A. Karpow (po wystąpieniu Kasparowa z międzynar. organizacji szachowej FIDE); od 1927 rozgrywane są też mecze o mistrzostwo świata kobiet (pierwszą mistrzynią była reprezentantka Czechosłowacji, W. Menchik; ponadto organizowane są cyklicznie olimpiady szachowe, w których rywalizują reprezentacje nar.; 1930 zwycięzcą olimpiady w Hamburgu była drużyna polska (A. Rubinstein, S. Tartakower, D. Przepiórka, K. Makarczyk, P. Frydman), jeszcze kilkakrotnie w okresie międzywojennym Polacy zajmowali zespołowo miejsca medalowe (1931, 1939 - drugie, 1928, 1933, 1935, 1937 - trzecie); w latach 90. XX wieku szachy stały się polem konfrontacji możliwości intelektualnych człowieka z komputerem; pierwszy pojedynek rozegrany 1996 między superkomputerem "Deep Blue" (produkcji IBM) a Garri Kasparowem zakończył się sukcesem szachisty 4:2, kolejny w 1997 jego porażką 2:3; rozegrany 2002 w Bahrajnie mecz między aktualnym mistrzem świata Rosjaninem, Władimirem Kramnikiem, a niemieckim superkomputerem "Deep Fritz", specjalnie zaprogramowanym wyłącznie do gry w szachy, zakończył się remisem 4:4; elektronicy są przekonani, że zaprogramowanie komputera, który będzie sobie radził z człowiekiem bez większych trudności, jest kwestią kilku lat.
SZACHY
Dyscypliny i terminy sportowe
KORCZNOJ, GAMBIT, KARPOW, RUBINSTEIN, MAT, NIMZOWITSCH, KASPAROW, KRAMNIK, LASKER, SYMULTANKA