ogół poglądów ideol. oraz totalitarny ( totalitaryzm) system rządów stworzony przez J.W. Stalina. 1. Teoretyczną podstawę s. stanowiła uproszczona interpretacja marksizmu-leninizmu i teorii dyktatury proletariatu, które uzupełnił J. Stalin o nowe koncepcje. Istotna dla s. była teza o zaostrzaniu się walki klasowej w miarę postępu budowy socjalizmu. Była ona uzasadnieniem dla wprowadzenia terroru na niespotykaną skalę i przeprowadzenia wielkiej czystki (1935-38), która objęła całe społ., w tym działaczy partyjnych i dowódców wojsk. Zarazem teza ta stała się podstawą do ciągłego poszukiwania "wroga ludu". Doprowadziło to w rezultacie do odrzucenia jakichkolwiek przejawów pluralizmu, rozbudowania systemu przymusu i represyjności państwa oraz przejęcia przez partię całej władzy. Nieomylność przywódcy ( kult jednostki) zastąpiła prawo, a zakres jego kompetencji objął wszystkie sfery życia społ. i państw. Ważnym elementem myśli polit. Stalina było założenie o możliwości zbudowania komunizmu w jednym kraju, pozostającym w otoczeniu państw kapit. Dokonał w ten sposób rewizji stanowiska K. Marksa i W. Lenina, którzy zapowiadali rewolucję w skali świata, przeciwstawił się też głoszonej przez L. Trockiego koncepcji permanentnej rewolucji. Rezygnacja z tezy o konieczności rewolucji ogólnoświatowej posłużyła Stalinowi do wytłumaczenia arbitralnego przyznania kierownictwu radzieckiej partii roli świat. centrum ruchu rewol.
i podporządkowania międzynar. ruchu robot.; 2. forma totalitarnego reżimu polit., jaki ukształtował się w ZSRR, a następnie po II wojnie świat. w państwach Europy Środkowej i Wschodniej i w niektórych krajach Azji. S. charakteryzował się dyktatorską ( dyktatura) metodą sprawowania władzy, polityką masowego terroru wobec jednostek i grup uznanych za "wrogów ludu", eksterminacją przeciwników polit. i wysoką autonomią aparatu represji; przekreślaniem praw i wolności obywatelskich oraz praw człowieka i ich gwarancji. Przejawem s. było m.in. rozbudowanie ośrodków pracy niewolniczej (łagry), masowe czystki wśród kadry partyjnej
i wojsk. (w 1934 spośród 139 członków KC partii bolszewickiej rozstrzelano 98 osób), połączone z ludobójstwem skierowanym przeciwko wszystkim kategoriom ludności własnego państwa; redukcja aparatu partyjnego do ścisłego kierownictwa; skrajny centralizm biurokratyczny i nakazowy system kierowania gospodarką oraz wszystkimi dziedzinami życia. Odpowiednikami s., jako fenomenu ideol. i ustrojowego, były za życia i po śmierci Stalina reżimy np. Mao Tse-tunga ( maoizm) w Chinach, Kim Ir Sena
w KRLD, E. Hodży w Albanii,
N. Ceauseşcu w Rumunii.