położone w środk. Polsce (we wsi Piątek na terenie woj. znajduje się geometryczny środek kraju), obejmuje na północy Niz. Środkowomazowiecką, na zach. Niz. Południowowielkopolską, na wsch. i w części środkowej Wzniesienia Południowomazowieckie, na płd. Wyż. Woźnicko-Wieluńską i Wyż. Predborską; pow. 18 219 km2; 2,7 mln mieszk. (1999); najw. w kraju udział kobiet w liczbie mieszkańców (52%); woj. gęsto zaludnione, 147 osób na km2 (średnia krajowa 124 osoby); miasta zamieszkuje 64,9% ludności (w kraju 61,9%); najw. z nich to Łódź, Piotrków Trybunalski, Pabianice, Bełchatów, Tomaszów Mazowiecki, Kutno, Sieradz, Zduńska Wola, Skierniewice, Łowicz, Opoczno, Radomsko, Wieluń. Utworzone 1919, podległo 1938 znacznej korekcie (wyłączono powiaty: kaliski, kolski, koniński i turecki; włączono kutnowski, łowicki, rawski, skierniewicki); miało wówczas pow. 17 066 km2; 1975 podczas reformy podziału adm. zaliczone do tzw. woj. miejskich, znacznie pomniejszone (do pow. 1523 km2); z jego ziem utworzono woj. skierniewickie, piotrkowskie, sieradzkie, włocławskie, nadto skrawki weszły w skład woj. częstochowskiego, płockiego, kaliskiego, konińskiego, radomskiego; 1 I 1999 przywrócone (z niewielkimi zmianami) do obszaru sprzed 1975; dzieli się pod względem adm. na 20 powiatów ziemskich (bełchatowski, kutnowski, łaski, łęczycki, łowicki, łódzki wschodni, opoczyński, pabianicki, pajęczański, piotrkowski, poddębicki, radomszczański, rawski, sieradzki, skierniewicki, tomaszowski, wieluński, wieruszowski, zduńskowolski, zgierski), 3 miasta na prawach powiatów grodzkich (Łódź, Piotrków Trybunalski, Skierniewice) oraz 177 gmin; stolica Łódź. Krajobraz przeważnie pagórkowaty, najw. wzniesienie znajduje się w paśmie Przedborsko-Małogoskim (347 m); liczne wzgórza morenowe, szerokie doliny rzek i kotliny; na Wyż. Wieluńskiej kredowe piaskowce i jurajskie wapienie. Klimat w strefie przenikania się powietrza oceanicznego i kontynentalnego; średnia temp. roczna 7-7,50C; średni roczny opad na płn. 450-550 mm, na płd. ok. 600 mm. Środkiem woj. biegnie południkowo dział wodny dorzeczy Wisły i Odry; to i rzadka sieć rzeczna sprawiają, iż gęsto zaludniony centralny obszar województwa oraz powiaty płd.-zach. są regionem ogromnego deficytu wody; gł. rzeki: Warta, Pilica, Bzura, Ner, Widawka, Rawka; brak jezior naturalnych, kilka sztucznych zbiorników, najw. Jeziorsko na Warcie (42,3 km2), Jez. Sulejowskie na Pilicy (19,8 km2), z którego rurociągiem zaopatrywana w wodę jest Łódź. Najsłabiej zalesiony region kraju (lasy zajmują 20,1% pow. przy średniej krajowej 28,4%); najw. kompleksy leśne zachowane wzdłuż środkowego biegu Pilicy (Puszcza Pilicka) i rzeki Rawki (Puszcza Bolimowska), która w całości uznana została za rezerwat wodny; drzewostan wyłącznie iglasty, gł. sosnowy; kilka parków krajobrazowych, m.in. Bolimowski, Sulejowski, Załęczański, 60 rezerwatów przyrody. W rejonie Bełchatowskiego Zagłębia Węgla Brunatnego zdewastowany krajobraz (rozległe wyrobiska i zwałowiska, przesunięte koryto Widawki) oraz najw. w kraju zanieczyszczenia emisją gazów - 280 tys. t. rocznie (12% emisji krajowej). Województwo przemysłowo-rolnicze; tradycyjny ośr. przem. włókienniczego (bawełnianego, wełnianego, jedwabniczego, lniarskiego, dziewiarskiego) i odzieżowego, z mocno przestarzałą infrastrukturą i technologią; po roku 1990 wiele fabryk zamknięto, pozostałe sprywatyzowano; dla przeciwdziałania wysokiemu bezrobociu utworzono Łódzką Specjalną Strefę Ekon. (z 4 podstrefami w Łodzi, Zgierzu, Pabianicach i Ozorkowie); rozwinięty przem. wydobywczy i energetyka; eksploatacja węgla brunatnego w zagłębiach bełchatowskim i konińskim; w Rogowcu najw. w Europie elektrownia opalana węglem brunatnym ("Bełchatów", 4230 MW); druga elektrownia powstaje obok kopalni w Szczercowie; wydobywa się także rudy żelaza (Łęczyca), fosforyty, sól potasową, margle, wapienie, gliny, żwiry, piaski; różnorodny przem., m.in. lekki, gumowy, famaceutyczny (Polfa Kutno), farbiarski, maszynowy, elektrotechn., cukrowniczy, mięsny (Rawa Mazowiecka), mleczarski, tytoniowy, ceramiczny (Opoczno), metalowy, szklarski (Piotrków Trybunalski), meblarski (Radomsko), produkcja płyt i sklejek (Wieruszów); w Tuszynie pod Łodzią najw. bazar w Polsce, choć po 1998 podupadł (po wprowadzeniu wiz dla obywateli WNP). Rolnictwo nieźle rozwinięte, mimo słabych na ogół gleb, niedostatku wody i rozdrobnionych gospodarstw (6,5 ha, przy średniej krajowej 7 ha); uprawa żyta, pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych, roślin pastewnych, rozwinięte sadownictwo i warzywnictwo; hodowla bydła mlecznego i trzody chlewnej. Sieć komunikacyjna dobrze rozwinięta; przez woj. łódzkie biegną linie kolejowe Warszawa-Katowice, Warszawa-Poznań, Magistrala Węglowa GOP-Gdynia; w Kutnie, Koluszkach, Zduńskiej Woli i Łowiczu węzły kolejowe; liczne drogi tranzytowe, m.in. Berlin-Poznań-Kutno-Warszawa-Moskwa, Gdańsk-GOP i Gdańsk-Kraków; w planach budowa autostrad A - 1 (Gdańsk-płd. Europa) i A - 2 (Berlin-Moskwa). Gł. ośrodkiem nauk. i kult. jest Łódź; na terenie woj. znajduje się 20 wyższych uczelni (15 w Łodzi, m.in. Uniw., Politechnika, Wyższa Szkoła Filmowa); centrum pol. kinematografii (wytwórnie), Muzeum Sztuki Współczesnej, Teatr Nowy. Walory turystyczne niewielkie, związane gł. z tradycjami kultury ludowej (Łowicki Park Etnograficzny, Lipce Reymontowskie, Opoczno); do cennych zabytków zaliczyć trzeba zespół pałacowo-parkowy w Nieborowie, romańską kolegiatę w Tumie pod Łęczycą, opactwo cystersów w Sulejowie, zamki w Uniejowie, Łęczycy, Piotrkowie Trybunalskim, pałac biskupi w Wolborzu oraz kompleks secesyjnej architektury Łodzi z eklektycznymi pałacami fabrykantów.
NAGÓRKI, IWONIE, SĘDZIEJOWICE, CIELĄDZ, RACIBORÓW, MYŚLIWCZÓW, DŁUTÓW K PABIANIC, BEŁDÓWEK, ZABOSTÓW, CHRZĄSZCZEW
- WOJEWÓDZTWO, największa jednostka...
- SIERADZKIE WOJEWÓDZTWO, utworzone 1975 w środk.(...)
- CZĘSTOCHOWSKIE WOJEWÓDZTWO, województwo w środk.(...)