miasto powiatowe w woj. łódzkim, w Dolinie Białobrzeskiej, nad Pilicą; 1788 Tomasz Ostrowski zał. tu hutę żelaza (zlikwidowaną w latach 50. XIX w.), w pobliżu powstała osada fabryczna; zakłady metalurgiczne oraz manufaktura tkacka; prawa miejskie 1830, od poł. XIX w. m. rządowe; rozwój włókiennictwa, najw. ośr. w Królestwie Polskim (ponad 80 fabryk parowych sukna); ośr. ruchu robotniczego (m.in. w czasie wystąpień strajkowych 1905 i 1933); spore skupisko Żydów (1938 - 11,7 tys.); w kampanii wrześniowej 1939 rejon walk 13. dywizji piechoty armii "Prusy"; liczne pacyfikacje ludności, getto ponad 20 tys. osób, obóz pracy, areszt policyjny (2 tys. więźniów); rejon aktywności ruchu oporu (m.in. hubalczyków); 67,6 tys. mieszk. (2002); ) 67,6 tys. mieszk. (2002); przem. chem. (włókna sztuczne), fabryki dywanów, filtrów techn., zakłady kooperacyjne Opla, drobny przem. drzewny, metalowy, spoż.; kościół ewangelicki (1823-29), parafialny z 1862 (H. Marconi), pałac Ostrowskich z 1812 (ob. muzeum), jatki z 1830, liczne wille i pałace fabrykanckie z XIX w., rezerwat krajobrazowy "Niebieskie Źródła" i rezerwat żubrów (w Książu).
- Łódzki Okręg Przemysłowy, okręg przemysłowy na...
- MAŁGORZATA, (III/IV w.)