położone w środk.-wsch. części kraju, na Nizinach Środkowopolskich; pow. 35 597 km2 (najw. w Polsce); 5,1 mln mieszk. (1. miejsce w kraju); gęstość zaludnienia powyżej średniej krajowej 142 osoby/km2 (średnia krajowa 124); rozmieszczenie ludności wysoce nierównomierne (w powiecie w-wskim 3287 osób/km2; w ostrołęckim 40 osób/km2); przeciętnie zurbanizowane, w miastach mieszka 64,2% ludności (średnia krajowa 61,9%); najw. miasta to Warszawa (1,6 mln. mieszk.; w zespole miejskim 2,1 mln), Radom, Ostrołęka, Legionowo, Otwock, Ciechanów, Mińsk Mazowiecki, Mława. Utworzone 1 I 1999 z ziem 9 dawnych województw: warszawskiego, części ostrołęckiego, radomskiego, ciechanowskiego, płockiego, siedleckiego i paru gmin skierniewickiego, łomżyńskiego i bialskopodlaskiego; pod względem adm. dzieli się na 38 powiatów ziemskich (białobrzeski, ciechanowski, garwoliński, gostyniński, grodziski, grójecki, kozienicki, legionowski, lipski, łosicki, makowski, miński, mławski, nowodworski, ostrołęcki, ostrowski, otwocki, piaseczyński, płocki, płoński, pruszkowski, przasnyski, przysuski, pułtuski, radomski, siedlecki, sierpecki, sochaczewski, sokołowski, szydłowiecki, warszawski, warszawski zachodni, węgrowski, wołomiński, wyszkowski, zwoleński, żuromiński, żyrardowski), 4 miasta na prawach powiatów grodzkich (Ostrołęka, Płock, Radom, Siedlce) oraz 325 gmin; stolica w Warszawie o ustroju adm. regulowanym specjalną ustawą. Ukształtowanie pow. równinne, faliste; doliny rzek miejscami głęboko wcięte; na północy Równina Północnomazowiecka, do której należy Równina Kurpiowska, Wysoczyzna Płońska i Ciechanowska, Wzniesienia Mławskie, Międzyrzecze Łomżyńskie i Dolina Dolnej Narwi; na płn.-zach. granicy fragmenty Pojezierza Dobrzyńskiego; w części środk. i zach. wzdłuż Wisły rozciąga się Niz. Środkowomazowiecka, do której należą równiny Kutnowska, Łowicko-Błońska, Warszawska, Wołomińska, Kozienicka, Garwolińska, doliny Środkowej Wisły i Dolnego Bugu oraz Kotlina Warszawska; na wsch. Niz. Południowopodlaska, z wysoczyznami: Siedlecką, Kałuszyńską i Żelechowską; na płd. Wzniesienia Południowomazowieckie, z Wysoczyzną Rawską i Równiną Radomską, a także wąski pas Przedgórza Iłżeckiego (część Wyż. Kieleckiej), gdzie znajduje się najw. wzniesienie regionu (408 m). Klimat pod wpływami powietrza kontynentalnego, lata ciepłe, zimy chłodne, zwł. na wsch. i płn.; średnia temp. 7-7,5C (najcieplej w rejonie Warszawy: 8C); średni roczny opad 500-600 mm. Województwo leży w dorzeczu Wisły, do której na jego obszarze wpływają Bug, Narew, Pilica, Bzura, Wkra, Radomka; jezior mało, gł. na Pojezierzu Gostynińskim, najw. Jez. Zdworskie (3,5 km2); dwa wielkie sztuczne zbiorniki: Jez. Zegrzyńskie na Narwi i Bugu (30 km2) oraz należące częściowo do woj. kujawsko-pomorskiego Jez. Włocławskie na Wiśle (70 km2). Lasów niewiele (22% pow. woj., przy średniej krajowej 28,4%); gł. kompleksy to puszcze: Kampinowska (park nar. w pradolinie Wisły), Kurpiowska, Biała, Kozienicka, Pilicka; dominuje drzewostan iglasty (85%), zwł. sosnowy; 8 parków krajobrazowych; obszar zagrożenia ekologicznego w rejonie Płocka. Gospodarczo region najwyżej rozwinięty w Polsce, o najw. dynamice rozwoju, najw. dochodach budżetowych gmin na 1 mieszk. (1273 zł, wobec średniej krajowej 1022 zł), przy czym kilka powiatów na wschodzie woj. należy do najbiedniejszych w kraju; rozwinięte niemal wszystkie gałęzie przemysłu, zwł. elektroniczny, elektrotechniczny, precyzyjny, maszynowy, petrochemiczny, środków transportu, hutnictwo żelaza, farmaceutyczny, kosmetyczny, odzieżowy, spożywczy (mięsny, owocowo-warzywny, cukrowniczy, mleczarski, tłuszczowy, tytoniowy, piwowarski), energetyczny (elektrownie m.in. w Kozienicach, na Żeraniu i w Ostrołęce), zbrojeniowy (Radom), poligraficzny, metalowy, skórzany, odzieżowy, włókienniczy (Żyrardów), meblarski (Wyszków), cementowy (Wierzbica), papierniczy (Ostrołęka); Warszawa i jej okolice są najw. w kraju regionem inwestycji zagr.; do najw. zakładów przemysłowych należą Petrochemia Płock, Daewoo-FSO Żerań, Huta Luccini; w stolicy mają siedziby najw. przedsiębiorstwa ogólnopolskie, jak Telekomunikacja Polska SA, PKP, Polska Sieć Energetyczna SA, CPN-Orlen, Poczta Polska i dziesiątki innych instytucji centralnych, poczynając od administracji państwowej; ceny gruntów i wynajmu lokali osiągają tu najwyższy poziom; rozwinięty sektor usług bankowych i finansowych (tow. ubezpieczeniowe), handel (sieć hipermarketów); w usługach znajduje zatrudnienie 63% mieszk. spośród zatrudnionych poza rolnictwem. Rolnictwo o najw. w kraju udziale sadownictwa (28% pow. wszystkich sadów w Polsce) i warzywnictwa; centrum sadownictwa stanowią okolice Grójca, Warki i Serocka; średnia pow. gospodarstwa (7,2 ha) zbliżona do średniej krajowej (7 ha); gleby mało- i średniourodzajne; uprawa żyta, pszenicy, ziemniaków; hodowla drobiu, bydła i trzody chlewnej. Sieć komunikacyjna ukształtowana promieniście, z Warszawy rozchodzą się gł. drogi i szlaki kolejowe we wszystkich kierunkach do najw. miast w Polsce; w planach budowa odcinka autostrady A-2 (Berlin - Warszawa - Moskwa); w stolicy jedyne w Polsce metro (w rozbudowie); międzynar. port lotn. na Okęciu. Warszawa jest też gł. centrum nauk. i kult. kraju; woj. posiada 67 szkół wyższych, z czego 54 w Warszawie, m.in. Uniw. Warszawski (najw. uczelnia w Polsce, ok. 50 tys. studentow), Politechnika Warszawska, Szkoła Gł. Handlowa, SGGW, akademie: Muzyczna, Sztuk Pięknych, Teatralna, Medyczna, Teologii Katolickiej; blisko połowa uczelni - zwł. o kierunkach ekonomiczno-menedżerskich - prywatna; nadto liczne inst. naukowe i badawcze, siedziba PAN, Biblioteki Narodowej, ok. 30 teatrów, filharmonii, wiele innych instytucji kultury (patrz Warszawa). Turystyka dotyczy gł. stolicy, gł. atrakcję stanowi jej zabytkowe centrum (Stare Miasto, Zamek Królewski) wpisane na Listę UNESCO oraz zespoły pałacowo-parkowe w Wilanowie i Łazienkach; w woj. na uwagę zasługują m.in. dworek w Żelazowej Woli (miejsce urodzin F. Chopina), zespół budowli Wzgórza Tumskiego w Płocku (katedra), zamki w Czersku, Ciechanowie, Szydłowcu, rządowa rezydencja pałacowa w Jabłonnej, neogotycki zamek Krasińskich w Opinogórze (Muzeum Romantyzmu), twierdza w Modlinie; do najważniejszych muzeów należą w Warszawie: Narodowe, Wojska Polskiego, Techniki, Etnograficzne, Archeologiczne; w woj. - muzea w Płocku (najw. zbiory secesji w Polsce), Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie, Centrum Rzeźby w Orońsku, biograficzne J. Kochanowskiego w Czarnolasie i K. Pułaskiego w Warce.
REGUT, TATARCZYSKO, WYLEZIN, WÓLKA PROSZEWSKA, ANTOSIN, ŻELISZEW PODKOŚCIELNY, ROWISKA, WOLA GRZYBOWSKA, KORCZEW N BUGIEM, ZARZETKA
- województwo, ( skrót : woj.), stolica...
- CIECHANOWSKIE WOJEWÓDZTWO, utworzone 1975, ze stol.(...)
- SIEDLECKIE WOJEWÓDZTWO, utworzone 1975 we wsch.(...)