RADOM

miasto na prawach powiatu grodzkiego w woj. mazowieckim, na Równinie Radomskiej, nad Mleczną (pr. dopływ Radomki); 229,1 tys. mieszk. (2002); we wczesnym średniowieczu gród na skrzyżowaniu szlaków handl.; pierwsza wzmianka 1155; XI-XIII siedziba kasztelanii; prawa miejskie przed 1350; 1360 lokacja Nowego R.; od XIV w. siedziba starostwa grodowego i powiatu, w ślad za tym ożywiony rozwój handlu i rzemiosła (sukiennictwo, garbarstwo); miejsce sejmików i obrad sejmu (1505 konstytucja nihil novi); od XVI w. wysoki odsetek ludności żyd.; 1613-1764 siedziba Trybunału Skarbowego Koronnego; od potopu szwedzkiego w 2. poł. XVII w. upadek i utrata znaczenia; 1767 miejsce zawiązania konfederacji radomskiej; od 1795 pod zaborem austr., 1809 włączony do Księstwa W-wskiego, od 1815 w Królestwie Pol. (stol. województwa sandomierskiego, od 1843 guberni radomsko-kieleckiej, od 1867 radomskiej); 1862 ustanowienie gminy żydowskiej; w XIX w. ponowny rozwój gosp. (m.in. przem. skórzany); 1918-1939 rozwój nowoczesnego przem., gł. metalowego i zbrojeniowego; 1941-42 getto dla ludności żyd. (ponad 30 tys. osób, prawie wszyscy zginęli w Treblince i Oświęcimiu); po wojnie do 1975 siedziba powiatu w woj. kieleckim, 1975-1999 ośr. adm. województwa radomskiego, od 1999 ponownie m. powiatowe (przeniesione z b. woj. kieleckiego do mazowieckiego); 1976 miejsce tzw. wydarzeń czerwcowych (spowodowane podwyżkami cen żywności strajki i demonstracje robotników spacyfikowane przez milicję i SB; późniejsze procesy polit. i represje dały asumpt do utworzenia KSS KOR). Duży ośr. przemysłowy, przeżywający znaczne trudności (wysokie bezrobocie) na tle przystosowania do warunków gospodarki rynkowej, m.in. drastyczne ograniczenia produkcyjne w dwu najw. fabrykach (telefonów i urządzeń telekomunikacyjnych oraz broni i maszyn do szycia "Łucznik"); nadto zakłady wyrobów emaliowanych, elektrotechn. (fabryka telefonów i in. urządzeń telekomunikacyjnych), skórzany (gł. obuwniczy) i garbarski, duża fabryka papierosów i tytoniu, przem. spoż. (zakłady mięsne, cukrownia, przetwórstwo owoców i warzyw, zakłady zielarskie, młyny, przem. mleczarski, jajczarsko-drobiarski, browar, wytwórnia win owocowych); maszynowy (maszyny budowlane, obuwnicze, urządzenia termowentylacyjne), materiałów bud., odzieżowy i dziewiarski, chem. (produkcja farb i lakierów), drzewny, poligraficzny, huta szkła, wytwórnia zabawek oraz zakłady naprawcze różnych branż; znaczący węzeł kolejowy i drogowy; ośr. kult. i naukowy (Wyższa Szkoła Inżynierska, Szkoła Ochrony Środowiska, Inst. Technologii Obuwia, Radomskie Towarzystwo Naukowe, rozwinięte szkolnictwo zawodowe); teatr; muzeum regionalne; stolica diecezji radomskiej Kościoła kat.; wśród zabytków m.in. pozostałości wczesnośredniowiecznego grodziska Piotrówka (IX-XII w.) i murów miejskich (2 poł. XIV w.), późnogotycki kościół parafialny (XV/XVI w., rozbudowa pocz. XX w.) z późnorenesansową kaplicą (1. poł. XVII w.), późnogotycki klasztor Bernardynów (2. poł. XV - XVI w.) z kościołem rozbudowanym w pocz. XX w.; kościół Św. Trójcy i klasztor Benedyktynek z 1619-27, spalony, odbudowany w XVII w.; zespół dawnego kolegium Pijarów z poł. XVIII w.; ratusz (1847-48, H. Marconi); neoklasycystyczny budynek dawnej Komisji Województwa proj. A. Corazziego, neoklasycystyczne kamienice mieszczańskie z 1. poł. XIX w.

przysiółek w woj. wielkopolskim, powiat czarnkowsko-trzcianecki.

• rada, prosić kogoś o przyjacielską...
• Radom, miasto wojew. wśrodk.(...)
• NICOLAUS DE RADOM,