republika azjatycka w Federacji Ros., usytuowana w płd. Syberii, w dorzeczu górnego Jeniseju; pow. 170 500 km2; 396 tys. mieszk. (1994), gł. Tuwińczycy i Rosjanie (ok. 35%, ale brak szczegółowych danych); stol. Kyzył, gł. m.: Czadan, Szagonar, Turan; w miastach 37% ludności. Ukształtowanie pow. wyżynno-górskie, w części środk. i zach. Kotlina Tuwińska otoczona pasmami Sajanu Zach., Ałtaju i Tannu-oła; na wsch. wyż. Sangilen, na płn. Wyż. Wschodniotuwińska; klimat umiarkowany chłodny, kontynentalny; surowa zima (temp. do -35oC), ciepłe lato (17-20oC); roślinność w kotlinach stepowa, w górach tajga jodłowo-świerkowa i limbowo-modrzewiowa; powyżej 2000 m tundra wysokogórska. Podstawą gospodarki hodowla (gł. owce, kozy, konie, renifery, jaki, wielbłądy, zwierzęta futerkowe), sięgająca tradycjami pasterstwa koczowniczego; uprawa pszenicy, roślin strączkowych i pastewnych; łowiectwo; wydobycie rud metali nieżelaznych, węgla kam., azbestu, soli kam.; przem. skórzany, drzewny, spoż., mat. budowlanych; transport gł. samochodowy i lotniczy, nadto żegluga rzeczna. Obszar wielokrotnych wędrówek plemiennych, m.in. Hunów, 1207 zajęty przez Czyngis-chana, później w składzie różnych księstw mongolskich; w XVII w. dołączony do Dżungarii, XVIII w. do Mandżurii, od XIX w. kolonizowany przez Rosję; 1914 T. została oficjalnie wcielona do carstwa ros. pn. Kraj Urianchajski; 1918-21 teren walk wojsk admirała Kołczaka z Armią Czerwoną; od 1921 Tuwińska Republika Ludowa, od 1944 na prawach obwodu autonomicznego, od 1961 Tuwińska ASRR; w okresie pierestrojki ożywienie nar. i rel.; 1992 podpisanie układu o stowarzyszeniu z Federacją Ros.; 1993 przyjęcie nowej konstytucji.
- SYBERIA, wielka kraina geograficzna...