lud azjatycki; prawdopodobnie wywodzili się z ludu Hiung-nu, należącego do ałtajskiej rodziny językowej, zamieszkującego Mongolię wsch. i Mongolię Wewnętrzną. W III w. p.n.e. plemiona Hiung-nu przeżywały apogeum swego rozwoju, najeżdżając w tym czasie Chiny. 370 n.e. H. pojawili się na północnym przedpolu Kaukazu, atakując z powodzeniem sarmackich Alanów; 375 uderzenie H. na Ostrogotów spowodowało upadek ich państwa na stepach dzisiejszej Ukrainy, znaczna liczba Gotów dostała się pod panowanie najeźdźców; 405 H. przesunęli się na obszar dzisiejszych wsch. Węgier i zach. części Rumunii (towarzyszyły im liczne, podbite przez nich plemiona germańskie); władza H. obejmowała też zapewne ludność zamieszkującą niektóre rejony Polski (gł. południowe); 409 H. pod wodzą Uldina spustoszyli rzymską Trację, 430 cesarz wschodniorzymski Teodozjusz II zaczął wypłacać H. coroczny trybut; 434 władzę nad H. objął Attyla. Okres najbliższych 20 lat to apogeum władztwa huńskiego w Europie. Pod ich panowaniem znalazły się liczne plemiona, zamieszkujące tereny od Renu po stepy Europy wsch. W latach 441-443 i 447 plądrują, cesarstwo wschodniorzymskie, które opuszczają w zamian za zwiększenie corocznego trybutu; 451 armia Attyli, licząca ponad 100 000 wojowników przekroczyła Ren i rozpoczęła rabunek płn. części Galii, została pokonana przez armię rzymską pod wodzą Aecjusza w bitwie na Polach Katalaunijskich; 452 najazd H. pod wodzą Attyli na Italię – (załamał się z powodu trudności z zaopatrzeniem i wybuchu zarazy w szeregach jego armii). Tradycja chrześcijańska przypisuje zasługę powstrzymania interwencji papieża Leona I). Po śmierci Attyli (453) państwo H. ulega osłabieniu, 455 H. wycofują się w rejon delty Dunaju. Hunowie ubierali się w szaty wykonane z płótna i skór zwierzęcych, dostosowanych do jazdy konnej. Wedle licznych przekazów H. na koniach spożywali posiłki, obradowali i spali. Kobiety i dzieci (tudzież ruchomy dobytek) poruszały się na wozach taborowych. Zarówno szaty, jak i uprząż końska i broń były bogato zdobione. W sztuce okresu huńskiego dominował tzw. styl polichromiczny. Ozdoby (kolczyki, naszyjniki, diademy, bransolety, zapinki, naszywki na odzież, sprzączki do pasa i okucia rzemieni) wykonywano ze złota lub pozłacanego srebra, wykładanego bogato kamieniami, głównie almandynami, zdobiono także rząd koński i broń. Hunowie używali w walce łuków refleksyjnych, mieczy, broni drzewcowej i arkanów. Podstawową siłę zbrojną Hunów stanowiła lekka jazda, pozbawiona pancerzy. Ogromna mobilność oddziałów huńskich, zdolność do szybkiego manewrowania, stanowiły o ich przewadze nad siłami cesarstwa rzym., jak i wojownikami barbarzyńskich plemion Europy. Podstawą gospodarki Hunów była hodowla (konie, owce, bydło, kozy i świnie), polowania i rabunek. Niektóre źródła poświadczają, iż w okresach pokoju Hunowie prowadzili regularną wymianę handlową z prowincjami rzymskimi. Podstawową komórkę społeczną tworzyła rodzina, składająca się z 5-6 osób. Około 10 takich rodzin tworzyło obóz, stanowiący w gospodarce pasterskiej optymalną liczebnie grupę, zdolną do zapewnienia stadom zwierząt odpowiedniej ilości paszy. Kilka takich obozów tworzyło poszczególne plemiona, liczące zapewne około 500 osób. Hunowie łączyli się w większe grupy jedynie w trakcie wypraw wojennych. Liczebność Hunów w Europie oceniana jest bardzo różnie - od 25 000 do 250 000 osób. Hunowie nie zamieszkiwali w stałych osiedlach, ich domostwami były łatwe do transportu, składane jurty. Jedynym wyjątkiem była siedziba Attyli - dość duże, ufortyfikowane osiedle, pełniące rolę stolicy "państwa" Hunów.
GEPIDOWIE, RZYM STAROŻYTNY, ARKADIUSZ FLAVIUS, WALCZĄCYCH KRÓLESTW EPOKA, GERMANOWIE, KATALAUNIJSKIE POLA, WĘDRÓWKI LUDÓW, GENOWEFA, MONGOLIA, TEODOZJA