miasto w środk. Włoszech, nad rz. Aniene (dopływ Tybru), w regionie Lacjum (opodal Rzymu); 46 tys. mieszk. (2003); przem. papierniczy, chem., ośr. turystyczny; zał. pn. Tibur przez Sykulów, zasiedlone przez Ekwów; IV w. p.n.e. walczyło przeciw Rzymowi w przymierzu z Galami; 90-89 p.n.e. otrzymało prawa municypium rzym.; od IV w. siedziba biskupstwa; w X w. wolna komuna miejska; w XV w. wcielone do Państwa Kościelnego; znane z kamienia budowlanego - trawertynu; od staroż. do dzisiaj modna podmiejska msc. letniskowa, centrum kultury; szczególną atrakcją słynna renesansowa Villa d'Este (1550), ze wspaniałym ogrodem tarasowym na zboczu góry, przyozdobionym licznymi rzeźbami, fontannami i urządzeniami wodnymi; nadto willa Hadriana, ruiny amfiteatru, forum, świątyń z II-I w. p.n.e. (m.in. Westy); kościoły romańskie S. Giorgio, S. Silvestro i S. Biagio; kościół romańsko-gotycki S. Maria Maggiore z XIV w., twierdza z XV w., zamek Rocca Pia z połowy XVI w.; atrakcją także malownicze wodospady rz. Aniene i źródła siarczane w pobliżu.
TARASOWY OGRÓD, PAŁAC
- TIVOLI, (inne)
- HADRIANA WILLA, letnia rezydencja cesarza...
- JAN IX, papież (IX/X w.)