miasto na prawach powiatu w woj. śląskim, na pograniczu Kotliny Oświęcimskiej i Wyż. Śląskiej, na płd.-wsch. krańcu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego; 132,5 tys. mieszk. (2002); wielki ośr. przem., siedziba Fiat Auto Poland (produkcja fiata 126p i cinquecento), przem. maszynowy, elektroniczny, chem., papierniczo-celulozowy, spożywczy (m.in. najw. w Polsce browary zał. w pocz. XVII w. przez księcia pszczyńskiego Zygfryda von Promnitza, rozbudowane 1861 przez jednego z kolejnych władców, Jana Henryka XI z dynastii Hochbergów, mleczarnia, wytwórnie serów topionych, coca-cola), fabryka silników wysokoprężnych Isuzu, tłocznia blach samochodowych General Motors, drukarnia Agora-Poligrafia, elektrociepłownia, węzeł kolejowy; ośr. szkolnictwa średniego, liczne obiekty sportowe; w pobliżu sztuczny zbiornik wodny na Gostyni - Jez. Paprociańskie - wykorzystywane rekreacyjnie i do ochrony przeciwpowodziowej. Wzmiankowane 1467, jako wieś należąca do książąt pszczyńskich; rozwój po wybudowaniu 1629 pierwszego browaru; od 1742 w państwie pruskim; 1898 wybudowanie drugiego browaru (łączna produkcja dawała wówczas browarom tyskim czołowe miejsce w Europie); podczas pierwszego powstania śląskiego (1919) teren zaciętych walk, ostatecznie w wyniku plebiscytu od 1921 w granicach Polski; podczas okupacji niem. podobóz Oświęcimia oraz obóz pracy przymusowej dla Polaków i Ukraińców; od początku lat 50. teren wielkiej rozbudowy, drugiego - obok Nowej Huty - miasta "socjalistycznego" zw. Nowymi Tychami, wg koncepcji urbanistycznej (zgodnej z kanonami socrealizmu) Hanny i Kazimierza Wejchertów (nagroda państwowa I stopnia 1964), przyłączenie 7 sąsiednich sołectw i poszerzenie granic administracyjnych, nadanie praw miejskich; 1954-75 i od 1999 stol. powiatu; rozbudowa przem. wydobywczego (kopalnie "Czeczott", "Piast", "Ziemowit") i samochodowego, dalsze poszerzenie granic administracyjnych o Bieruń Stary, Lędziny, Imielin; 1996 ustanowienie tyskiej strefy ekonomicznej (korzystnej dla inwestorów zagranicznych i krajowych). Zachowany kościół parafialny i barokowy pałac z 2. poł. XVIII w., zespół browarny z końca XIX w., nadto w kościele św. Ducha (1979-83) malowidła J. Nowosielskiego.
- NOWE TYCHY, część miasta (...
- MURCKI, dzielnica , położona...
- STĘPIEŃ Marian, (ur. 1957)