położone w płd. Polsce, w przeważającej części na Wyż. Śląsko-Krakowskiej, nadto na obszarze Podkarpacia i Karpat, gdzie graniczy z Czechami i Słowacją; pow. 12 294 km2 (po opolskim i świętokrzyskim najmniejsze); 4,7 mln mieszk. (2002, drugie w kraju pod względem liczby mieszk.); najgęściej zaludnione - 384 osoby/km2 (średnia krajowa 122); najwyżej także zurbanizowane, 79,8% ludności zamieszkuje miasta (średnia krajowa 61,9%); najw. z nich to: Katowice (stol., 327 tys. mieszk.), Częstochowa (251 tys. mieszk. - najw. miasto powiatowe w kraju), Sosnowiec, Gliwice, Bytom, Zabrze, Bielsko-Biała, Ruda Śląska, Rybnik, Dąbrowa Górnicza, Tychy, Chorzów, Jastrzębie-Zdrój, Jaworzno, Mysłowice, Siemianowice, Tarnowskie Góry, Racibórz, Żory, Piekary Śląskie, Będzin. Utworzone 1 I 1999 z województw katowickiego i częstochowskiego oraz znacznej części bielskiego, w obszarze zbliżonym do dawnego woj. katowickiego, istniejącego do 1975 (ob. dołączono powiat żywiecki i raciborski); pod względem adm. dzieli się na 17 powiatów (będziński, bielski, cieszyński, częstochowski, gliwicki, kłobucki, lubliniecki, mikołowski, myszkowski, pszczyński, raciborski, rybnicki, tarnogórski, tyski, wodzisławski, zawierciański, żywiecki), 19 miast na prawach powiatów (Bielsko-Biała, Bytom, Chorzów, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jastrzębie-Zdrój, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Rybnik, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze, Żory) oraz 167 gmin. Ukształtowanie pow. urozmaicone, gł. wyżynne, na południu górzyste, na zachodzie nizinne; zajmująca większą część pow. województwa Wyż. Śląsko-Krakowska dzieli się na Wyż. Woźnicko-Wieluńską (wzgórza morenowe), Wyż. Krakowsko-Częstochowską (z charakterystycznymi formami krasowymi) oraz najwyżej zurbanizowany region Polski - Wyż. Śląską (zbudowaną ze skał węglonośnych); na płn. wschodzie skrawek Wyż. Małopolskiej (Wyż. Przedborska); na zachodzie Niz. Śląska (Kotlina Raciborska i część Równiny Opolskiej); na południu najpierw tektoniczne obniżenie Kotliny Oświęcimskiej (którą płynie Wisła) i Kotliny Orawskiej, następnie Pogórze Zachodniobeskidzkie, a dalej Beskidy Zachodnie z pasmami górskimi Beskidu Śląskiego (najw. szczyt Barania Góra, 1220 m), Beskidu Żywieckiego (najw. szczyt w woj. Pilsko, 1557 m) oraz część Beskidu Małego i Beskidu Makowskiego. Przez obszar woj. śląskiego przebiega południkowo dział wodny Wisły (biorącej tu swój początek) i Odry; gł. rzeki obok nich to Pilica, Przemsza, Soła (dopływy Wisły) oraz Warta, Mała Panew, Kłodnica, Olza (dopływy Odry); jezior naturalnych brak; w związku z ogromnym deficytem wody wybudowano kilka wielkich zbiorników retencyjnych, z których woda odprowadzana jest do miast rurociągami, najw. jez. Goczałkowickie na Wiśle (pow. 37,1 km2), Żywieckie (pow. 10 km2) i Międzybrodzkie na Sole, Poraj na Warcie. Klimat zróżnicowany, w części środk. i płn. pod wpływem powietrza oceanicznego, średnia roczna temp. 7-8C; w górach chłodniej 4-6C; średni roczny opad 650-750 mm, w Beskidach do 1300 mm. Lasy stanowią 31,8% pow. (średnia krajowa 28,4), przy czym skoncentrowane są w części płd. (pow. żywiecki i cieszyński) oraz płn.-zach. (pow. lubliniecki i tarnogórski); dominuje drzewostan iglasty; w centralnej części regionu, na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), występuje najw. zagrożenie ekologiczne w kraju; przemysł - zwł. hutnictwo, górnictwo, energetyka, chemia - wytwarzają tu połowę całości odpadów przemysłowych w Polsce; tylko 13,4% pow. chronionej (najmniej w kraju); 4 parki krajobrazowe (m.in. Orlich Gniazd i Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich). Województwo najsilniej uprzemysłowione w Polsce; stosunkowo niski wskaźnik bezrobocia; niemniej jednak wskutek koniecznej restrukturyzacji gospodarki (m.in. górnictwa, hutnictwa) i jej prywatyzacji silne napięcia społeczne; nadto ujemne saldo migracji ludności, ujemny przyrost naturalny, postępująca deglomeracja; dla złagodzenia sytuacji utworzono Specjalną Katowicką Strefę Ekon.; przemysł skoncentrowany w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym; gł. gałęzią gospodarki pozostaje przem. wydobywczy; kilkadziesiąt kopalń węgla kamiennego, najw. Ziemowit, Piast, Czeczot; nadto wydobycie gazu ziemnego, rud cynku i ołowiu, siarki i soli potasowej; rosnące znaczenie przem. samochodowego wskutek inwestycji zagr. (Fiat Auto Poland w Bielsku-Białej i Tychach, Opel w Gliwicach, Isuzu Motors); rozwinięta energetyka oparta na węglu (elektrownie Łaziska, Jaworzno III, Rybnik, Łagisza i inne), liczne koksownie; zacofane technicznie hutnictwo żelaza z najw. w Polsce Hutą Katowice (Dąbrowa Górnicza) i hutami Zawiercie, Częstochowa; nadto huty cynku i ołowiu (Szopienice, Miasteczko Śląskie), aluminium (Kęty), metali nieżelaznych (Będzin, Dziedzice, Gliwice); produkcja tramwajów (Chorzów), wiele zakładów chem., przem. celulozowo-papierniczy (Myszków), odzieżowy (Bytom), włókienniczy (Bielsko-Biała), metalowy, cementowy, szklarski (Częstochowa, Zawiercie), meblowy (Bytom, Katowice), piwowarski (Tychy, Żywiec), i in. Rolnictwo mniejszego znaczenia, gleby zanieczyszczone i przeważnie mało urodzajne; gospodarstwa rozdrobnione o przeciętnej pow. 3,7 ha (średnia krajowa 7 ha); uprawa pszenicy, żyta, ziemniaków, rzepaku, w okolicach Bielska-Białej sadownictwo i warzywnictwo; hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec i drobiu. Najgęstsza w Polsce sieć komunikacji kolejowej i drogowej, z dominacją przewozów towarowych; najw. węzły kolejowe w Tarnowskich Górach, Katowicach, Gliwicach, Częstochowie; gł. linie kolejowe łączą GOP z Gdynią, Warszawą, Wrocławiem i Krakowem; przechodzące przez Katowice drogi międzynar. to Gdańsk-Cieszyn i Berlin-Lwów (wzdłuż nich planowane autostrady A - 1 i A - 4); w Pyrzowicach (25 km od Katowic) port lotn.; w transporcie towarowym wykorzystywany Kanał Gliwicki łączący GOP z Odrą. Rolę centrum nauk.-kult. pełnią Katowice, Gliwice, Bielsko-Biała, Częstochowa, Bytom, Sosnowiec, Zabrze, Cieszyn; na terenie woj. znajdują się 32 wyższe uczelnie, najw. Uniw. Śląski w Katowicach, Politechnika Śląska w Gliwicach. Pod względem turystycznym najciekawsze i dobrze zagospodarowane obszary znajdują się w Beskidach Zach. (Szczyrk, Wisła, Ustroń z Jaszowcem, Jastrzębie Zdrój, Korbielów, Zwardoń, Istebna); wielkim ogólnokrajowym centrum ruchu pielgrzymkowego jest Częstochowa, z klasztorem na Jasnej Górze (ok. 4 mln pielgrzymów rocznie) oraz Piekary Śląskie; atrakcyjne szlaki turystyczne biegną przez Park Krajobrazowy Orlich Gniazd na Wyż. Częstochowskiej; na pograniczu z woj. małopolskim Pustynia Błędowska; liczne ośr. wczasowe nad jeziorami (Porąbka, Międzybrodzie, Goczałkowice Zdrój); w Chorzowie najw. w Polsce wesołe miasteczko (nadto ZOO, planetarium, kolejka linowa). Wśród zespołów zabytkowych najcenniejszym jest gotycko-barokowy zespół klasztorny Paulinów na Jasnej Górze, ze słynnym obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej; liczne ruiny zamków średniowiecznych, m.in. w Będzinie, Toszku, Ogrodzieńcu; pałace w Pszczynie, Koszęcinie, Szczekocinach; w Cieszynie romańska rotunda z XI w. Najciekawsze zbiory muzealne znajdują się w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, Muzeum Śląskim w Katowicach, Skarbcu i Zbrojowni na Jasnej Górze; wnętrza pałacowe prezentuje Muzeum Zamkowe w Pszczynie, w Tarnowskich Górach i Zabrzu muzea górnicze, ciekawe zbiory etnograficzne w Żywcu i Wiśle.
- województwo, ( skrót : woj.), stolica...
- WOJEWÓDZTWO, największa jednostka...
- Górny Śląsk, (podział)