miasto w płn.-wsch. Szwajcarii, nad Jez. Zuryskim i rz. Limmat, stol. kantonu Z.; 351 tys. mieszk. (2003), w zespole miejskim 979 tys. (największe miasto Szwajcarii); centrum finansowo-handlowe o międzynar. znaczeniu (liczne banki, największa w Europie giełda papierów wartościowych); rozwinięty przem. elektrotechn., metalowy, maszynowy (silniki okrętowe, do lokomotyw spalinowych i elektrycznych), chem., poligraficzny, papierniczy, precyzyjny (aparatura pomiarowa i medyczna), odzieżowy, drzewny; ważny ośr. nauki i kultury: uniw. zał. 1833, politechnika 1855, akad. techn., muzeum sztuki (Kunsthaus) i Szwajc. Muzeum Nar., Centrum Le Corbusiera, teatry, biblioteki, ogród botaniczny i zoologiczny; gł. węzeł kolejowy i drogowy w kraju; międzynar. port lotniczy (Kloten). Początkowo osada celtycka pn. Turicum, 58 p.n.e. podbita przez Rzymian, którzy wznieśli tu w I w. n.e. warownię, wokół której rozwinęło się miasto; od V w. gród Alemanów, od IX w. palatium karolińskie, podległe początkowo książętom Zähringen, od 1218 m. cesarskie; od 1336 ustrój korporacyjny (który przetrwał do 1798); 1351 przystąpienie do Związku Szwajcarskiego, rozwój kulturalny i naukowy, w XV i XVI w. także terytorialny, ważny ośr. reformacji, kolebka tkactwa i przem. jedwabniczego; 1798-1803 pozbawiony władzy nad kantonem Z.; od XIX w. centrum przemysłu, finansów, nauki i kultury Szwajcarii; wśród zabytków: romańska katedra Grossmünster z XI-XIII w., kościoły z XII-XV w. (Fraumünsterkirche, Predigerkirche, Wasserkirche), ratusz z 1698, budynki użyteczności publ. z XVIII i XIX w., zabudowa mieszkaniowa sięgająca XVI w.
WINTERTHUR, LIMMAT, EBERTH Karl Joseph, KAPPEL, , ZURYSKIE JEZIORO, KLOTEN, WINTERTHUR, UTZON, ERNST R. Richard
- Zurych, (Zrich)
- KAPPEL, Cappel
- SKRZETUSKI, Rafał, także Rafael...