Persekutuan Tanah Melajsja
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 59% Malajowie, 32% Chińczycy, 9% Hindusi i Pakistańczycy; gęstość zaludnienia 74 osoby/km2; 82% ludności zamieszkuje Płw. Malajski; w miastach 44% ludności; 22% analfabetów; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 72 lata, kobiety - 77 lat; wyznania: 53% muzułmanie sunnici, 17% buddyści, 12% wyznawcy lud. religii chińskich, 7% hinduiści, 7% chrześcijanie, także wyznawcy religii pierwotnych.
USTRÓJ. Federacyjna elekcyjna monarchia konstytucyjna (jedyna na świecie) od 1963; federację tworzy 13 stanów związkowych (9 z nich jest zarazem sułtanatami) oraz 2 terytoria związkowe (Kuala Lumpur i w. Labuan); całość podzielona na 130 dystryktów; głową państwa (na podstawie konstytucji z 1963, zmodyfikowanej 1994) jest król, wybierany na 5 lat przez Zgromadzenie Władców (Majlis Raja-Raja) i gubernatorów; Zgromadzenie to wybiera również zastępcę głowy państwa zw. Timbalan Yang di-Pertuan Agong oraz posiada pewne uprawnienia ustawodawcze; parlament dwuizbowy: Zgromadzenie Narodowe złożone z Izby Deputowanych (ob. 193 czł.) wybieranych w głosowaniu powszechnym na 5 lat oraz Senatu (70 czł.), z czego 40 mianowanych przez głowę państwa, a 30 przez parlamenty stanowe (po 2 z każdego stanu i terytorium związkowego); premiera wyznacza głowa państwa, członków rządu z-ca głowy państwa w porozumieniu z premierem; stany należące do federacji posiadają własne konstytucje, parlamenty i organy władzy wykonawczej (z wyłączeniem spraw zagr., obrony, oświaty, imigracji i obywatelstwa oraz finansów).
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. na wybrzeżach nizinne, w głębi Płw. Malajskiego i Borneo górzyste ze śladami działalności wulkanicznej; najw. szczyt - Kinabalu wys. 4175 m (na Borneo); klimat równikowy, wybitnie wilgotny; roczna suma opadów na nizinach 2000 do 3000 mm, w górach do 5000 mm; rzeki krótkie: Pahang i Perak na Płw. Malajskim, Rajang na Borneo; średnie miesięczne temp. w Kuala Lumpur 26-28C; lasy zajmują 58% pow. kraju, przy czym Międzynar. Organizacja Lasów Tropikalnych alarmuje, iż w kraju związkowym Sarawak (na Borneo) wkrótce lasy zostaną całkowicie wytrzebione wskutek rabunkowej gospodarki; pod względem rocznego procentu ubytku pow. zalesionej M. znajduje się na 4. miejscu w świecie.
GOSPODARKA. W latach 70. początek przebudowy gospodarki z rolniczo-wydobywczej na przetwórczą; już od połowy lat 80. kraj wysokiego wzrostu gospodarczego (2007 stopa wzrostu ponad 6%, zaledwie 3,1% bezrobocia, zaledwie 5% mieszk. żyje poniżej progu ubóstwa); źródłem sukcesów polityka otwarcia na inwestycje zagr. oraz wysokie nakłady na rozbudowę dróg, lotnisk, telekomunikacji i sektora energetycznego; ważnym elementem budżetu są wpływy z turystyki; próba zmiany struktury eksportu na towary wysoko przetworzone, rozbudowa przemysłu technologicznego, farmaceutycznego i medycznego; ważnym towarem eksportowym elektronika (napędy do komputerów); wydobycie rud cyny (V miejsce w świecie), rud żelaza, boksytów, złota, ropy naftowej i gazu ziemnego (koncern Petronas), manganu, wolframu, kolumbitu; rozwinięty przem. elektroniczny, elektrotechniczny, chemiczny (gumowy), olejarski, materiałów bud., hutnictwo cyny, rafinacja ropy naftowej, eksploatacja lasów i przem. drzewny; rozległa uprawa palmy olejowej (I miejsce w świecie w produkcji oleju palmowego) i kauczukowca, nadto herbaty, kawy, kakaowca, pieprzu, ananasów na eksport oraz ryżu, batatów, manioku, kukurydzy; z braku pastwisk hodowla niewielka; w gospodarce dominującą rolę zajmują przedsiębiorcy pochodzenia chińskiego, choć od początku XXI wieku wzmocnieniu ulega pozycja ekonomiczna Malajów; wyraźnie upośledzona pod względem gospodarczym pozostaje ludność rodzima, u której występuje także wyższy współczynnik przestępstw; charakterystyczny obyczaj zamieszkiwania chat na palach (zw. kampongami) w wioskach rozciągniętych wzdłuż wybrzeży morskich i rzek; dobra sieć komunikacyjna na Płw. Malajskim, słabsza na Borneo; międzynar. port lotniczy w Kuala Lumpur, gł. porty morskie: Kelang i Penang; 3 uniwersytety; 2005 uwolnienie kursu ringgita (wcześniej związanego z dolarem) doprowadziło do wzmocnienia waluty.
HISTORIA M. do 1963 Malaje; 16 IX 1963 z połączenia Federacji Malajskiej, Borneo Północnego (bez Brunei), Sarawaku i Singapuru powstała Malezja; 1965 na tle narastających sprzeczności między Chińczykami (dominującymi w gospodarce, przy ograniczonych prawach polit. i obywatelskich), a uprzywilejowaną ludnością malajską wyznającą islam, Singapur (zamieszkany w większości przez Chińczyków) wystąpił z Federacji; 1966 podpisanie układu pokojowego z Indonezją, przeciwną dotąd utworzeniu Malezji; 1971 proklamowanie Nowej Polityki Gospodarczej (na wzór Singapuru); konflikty na tle uprzywilejowanej pozycji sułtanatów oraz nacisku partii islamskich na przestrzeganie szariatu (sprzecznego z realiami ekon., np. poprzez zakaz pożyczania pieniędzy na procent); 1974 utworzenie koalicji partii rządzących i opozycyjnych, ustabilizowanie sytuacji polit.; 1993 zmiany w konstytucji, zniesienie immunitetu sułtanów, znaczne pomniejszenie ich władzy politycznej; rezygnacja także z oficjalnego uprzywilejowania ludności malajskiej; w polityce gosp. proklamowanie Nowej Polityki Rozwoju (do roku 2001), efektowne inwestycje (m.in. najw. wieżowiec świata Petronas Tower w Kuala Lumpur); w polityce zagr. zabiegi o uzyskanie wysp Spratly, wokół których znajdują się złoża ropy naftowej i gazu (do wysp roszczą pretensje także Chiny, Brunei, Filipiny, Tajwan i Wietnam); w wyniku azjat. kryzysu finansowego 1998 wzmocnienie interwencjonizmu państwa w gospodarkę i wprowadzenie ograniczeń w wywozie kapitału zagranicę; 1981-2003 premierem Mohammad Mahathir, którego apodyktyczne rządy przyniosły Malezji (zaliczanej do tzw. tygrysów azjatyckich) dynamiczny rozwój, kraj stał się świat. rangi potęgą w zakresie elektroniki, zwł. produkcji komputerów, osiągając wysoki wzrost gospodarczy; jednocześnie stłumiono konflikty etniczne i rel.; 2003 Mahathir uroczyście złożył swój urząd, jego następcą został wskazany przez niego wicepremier Ahmed Abdullah Badawi; III 2007 wstrzymanie rozmów dotyczących wolnego handlu z USA przez stronę amerykańską; III 2008 wybory parlamentarne wygrywa rządząca koalicja Frontu Narodowego (zdobyła 137 z 222 miejsc), po raz pierwszy jednak nie udaje jej się zdobyć większości 2/3 miejsc w parlamencie, a opozycja złożona z Partii Islamskiej, Partii Sprawiedliwości Społecznej i reprezentującej mniejszość chińską Partii Akcji Demokratycznej zdobyła władzę w 5 regionach; państwo współzał. ASEAN, czł. ONZ, APEC, MFW.
DALEKI WSCHÓD, TAIPING, TAMAN NEGARA, PERLIS, SELANGOR, KEDAH, PENANG, KUALA TERENGGANU, SANDAKAN, MAHATHIR- Malezja, państwo wAzji Pd.-Wsch.,...
- czerwona farba, ‘krew’
- JESSELTON, dawna nazwa m. w Malezji.(...)