ang. Swaziland
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: ponad 95% ludy Bantu (Suazi 84,3%, Zulusi 9,9%, Tsonga, Shangaan), nadto Hindusi, Pakistańczycy, Europejczycy, ok. 50 tys. uchodźców z Mozambiku; gęstość zaludnienia 63 osoby/km2; w miastach 30% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 54 lata, kobiety – 57 lat; wyznania: ok. 40% wierzenia ludów Bantu i animiści, 34% protestanci (African Apostolic Church), 12% katolicy.
USTRÓJ. Monarchia konstytucyjna od 1968, czł. bryt. Wspólnoty Narodów; na podstawie konstytucji z 1978 (ostatnio modyfikowanej 1992) głową państwa król (Mswati III od 1986) posiadający pełnię władzy wykonawczej, powołujący rząd i premiera; parlament dwuizbowy złożony z Senatu i Zgromadzenia Narodowego; Senat (30 czł.) wybierany pośrednio (10 czł. mianuje Zgromadzenie Nar., 20 król); izba niższa liczy 65 czł., w tym 55 pochodzących z wyborów powszechnych i 10 mianowanych przez króla; praktycznie monarchia absolutna rządzona dekretami królewskimi, działalność partii polit. zakazana, z wyjątkiem prorządowego Nar. Ruchu Imbokodvo; kraj dzieli się pod względem adm. na 4 okręgi.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. wyżynne, obniżające się od zach. kraju stopniami, zw. weldami, ku wsch. (od ok. 1500 m do 500 m); najw. szczyt Emlembe (1862 m); od płd. niewysokie pasmo G. Smoczych; klimat podzwrotnikowy wilgotny; średnie temp. czerwca–lipca ok. 15C, stycznia–lutego 24C; średni roczny opad na zach. 1400 mm, na wsch. poniżej 1000 mm; pora sucha V–VIII; gęsta sieć rzeczna (gł. rz. Usutu, Ngwavuma, Komati, Mbuluzi); lasy (gł. w dolinach rzek) zajmują 6% pow. (m.in. eukaliptusy), przeważają formacje sawannowe (z akacjami i baobabami) w znacznym stopniu przekształcone w użytki rolne (77% pow.); świat zwierzęcy reprezentują m.in. lwy, lamparty, hipopotamy, żyrafy, antylopy.
GOSPODARKA. Kraj rolniczy, powiązany gospodarczo z RPA (unia celna), słabo rozwinięty (33% analfabetów), b. wysoki przyrost naturalny (1990–95 – 35,6‰); uprawa kukurydzy, trzciny cukrowej, sorga, bawełny, tytoniu, ananasów, owoców cytrusowych, ziemniaków; rozwinięta hodowla bydła i owiec; malejące wydobycie (ze względu na wyczerpywanie się złóż) azbestu, rud żelaza i cyny, węgla kamiennego, barytu, srebra, złota i diamentów; podobnie malejąca eksploatacja lasów (wskutek rabunkowej gosp.); przem. spoż., drzewny, papierniczy, chem., włókienniczy; spore znaczenie ruchu turystycznego (hotele, kasyna gry, lokale rozrywkowe, ok. 400 tys. gości zagr. rocznie); sieć drogowa nieźle rozwinięta, linie kolejowe do portów Mozambiku i RPA obsługujących handel zagr. S.; międzynar. port lotniczy w Manzini (Lobamba).
HISTORIA. Terytorium zasiedlone pierwotnie przez Buszmenów, od VII w. n.e. spychanych przez napływające ludy Bantu (Zulusi, Swazi); w XVI w. powstało tu państwo plemienne S. rządzone (do dzisiaj) przez dynastię Dlamini; w końcu XIX w. zależne od kolonii bryt. Transwal, przejściowo w rękach Burów, od 1903 protektorat bryt.; od początku lat 60. XX w. dążenia do niepodległości, zwieńczone 1967 uzyskaniem szerokiej autonomii; od 1968 niepodległe państwo, monarchia konstytucyjna (król Sobhuza II, panujący od 1921), czł. Commonwealthu i ONZ; 1973 kryzys polit., rozwiązanie parlamentu i zawieszenie konstytucji, 1975 delegalizacja opozycyjnego Nar. Kongresu Wyzwoleńczego Ngwane, ustanowienie dożywotnich rządów absolutystycznych; w rezultacie pomocy RPA niezłe wyniki gosp.; po śmierci Sobhuza II (1982) kilkuletnie walki o władzę, zakończone 1986 zajęciem tronu przez jego syna Mswati III, kontynuującego rządy autokratyczne; od końca lat 80. rosnąca w siłę opozycja, domagająca się liberalizacji ustroju (m.in. od 1992 działa nielegalny Zjedn. Lud. Ruch Demokratyczny na rzecz reform), która w roku 2000 przeprowadziła strajk generalny, żądając m.in. zniesienia dekretów zmuszających obywateli do bezpłatnej pracy na rzecz władcy oraz zakazujących działalności partii polit.; państwo czł. ONZ, IMF/MFW, Unii Afr., WTO.
ZULUSI, SUAZI, SWAZILAND, MBABANE, MOZAMBIK- Suazi, (Królestwo Suazi)
- SUAZI, także Swanzi, Swazi
- SUAZI JĘZYK, także Swazi