dawn. Gujana Holenderska
LUDNOŚĆ. Skład etniczny zróżnicowany: 37% Hindusi, 31,3% Kreole, 14,2% Indonezyjczycy (gł. Jawajczycy), 8,5% Murzyni (tzw. Morroni), 3,1% Indianie, 2,8% Chińczycy, 1,4% Holendrzy; nadto 160 tys. Surinamczyków w Holandii; gęstość zaludnienia 3 osoby/km2; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 67 lat, kobiety – 72 lata; wyznania: 39,6% chrześcijanie (po połowie katolicy i protestanci), 26% hinduiści, 18,6% muzułmanie, 15,8 animiści.
USTRÓJ. Republika prezydencka; na podstawie konstytucji z 1987 głową państwa prezydent powoływany przez parlament na 5 lat (większością 2/3 głosów; w wypadku niemożności ich uzyskania o wyborze decyduje 800-osobowe kolegium elektorskie złożone z czł. parlamentu oraz radnych szczebla regionalnego), o znacznych prerogatywach wykonawczych: przewodniczy Radzie Stanu (organ kontroli rządu złożony z przedstawicieli zw. zaw., pracodawców, partii polit. – 14 czł.) i Radzie Bezpieczeństwa, jest d-cą sił zbrojnych; parlament jednoizbowy (Zgromadzenie Nar.), 51 deputowanych, wybieranych na 5 lat; na czele rządu wiceprezydent, wybierany przez parlament; kraj podzielony jest na 9 okręgów administracyjnych.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. na płd. wyżynne (Wyż. Gujańska, z pasmem niskich G. Wilhelminy, najw. szczyt Julianatop 1230 m), przechodzące ku płn. w niziny; wybrzeże częściowo zabagnione, miejscami sztucznie osuszone, najgęściej zaludnione; klimat równikowy wilgotny; średnie temp. w Paramaribo 25–27C; średni roczny opad od 2000 mm w górach do 3000 mm na wybrzeżu (brak pory suchej); gęsta sieć rzeczna, gł. rzeki Corantijn (graniczna z Gujaną), Litani, Surinam, Maroni (graniczna z Gujaną Franc.); 95% pow. kraju pokrywają lasy wilgotne, równikowe, na nizinach sawanny (z kaktusami), na wybrzeżu namorzyny; świat zwierzęcy reprezentują m.in. tapiry, oceloty, leniwce, wiele gat. węży i ptaków; dwa parki nar. Voltz Berg i zespół wodospadów Blanche Marie Falls na rz. Nickerie.
GOSPODARKA. Kraj średnio rozwinięty, podstawą gospodarki wydobycie i przetwórstwo boksytów (82% wartości eksportu, 3 huty aluminium korzystające częściowo z boksytów importowanych) oraz połowy krewetek; nadto niewielkie wydobycie ropy naft., złota i diamentów; przem. spoż., obuwniczy, cementowy; rolnictwo słabo rozwinięte (zwł. hodowla); użytki rolne zajmują zaledwie 0,5% pow. kraju (usytuowane gł. na płn.); uprawa ryżu, trzciny cukrowej, palmy oleistej, drzew cytrusowych, bananów, kawy, kakaowca; rybołówstwo; eksploatacja lasów (kauczuk); sieć drogowa słabo rozwinięta, kolejowej tylko 300 km; port morski i lotniczy w Paramaribo, którego architektura - ze względu na liczne kanały - nawiązuje do budownictwa niderlandzkiego.
HISTORIA. W czasach prekolumbijskich obszar zamieszkany przez Indian; od XVI w. zasiedlany przez Europejczyków, początkowo gł. Anglików, 1667 odstąpiony Holendrom w zamian za dzisiejszy Nowy Jork; w XVIII w. rejon plantacyjnych upraw kawy i trzciny cukrowej w oparciu o niewolników sprowadzanych z Afryki; od 1816 kolonia pn. Gujana Hol.; po formalnym zniesieniu niewolnictwa (1863) znaczny napływ siły roboczej z Indii, Jawy (Hol. Indie Wsch.) i Chin; od 1938 wyraźne przestawienie gospodarki z upraw plantacyjnych na wydobycie boksytów; 1948 zmiana nazwy kolonii na Surinam; 1954 uzyskanie szerokiej autonomii, od 1975 niepodległe państwo, uchwalenie republikańskiej konstytucji, przystąpienie do ONZ, prezydentem dotychczasowy gubernator J.H.E. Ferrier; po uzyskaniu niepodległości wzrost napięć etnicznych na tle podziału władzy między poszczególne grupy narodowościowe, znaczna emigracja rdzennych Surinamczyków do Holandii; 1980 przewrót wojsk. ppłk. D. Bouterse, wprowadzenie rządów dyktatorskich, kolejna fala emigracji do Gujany Franc.; 1986 narodziny zbrojnej partyzantki antyrządowej; 1988–91 przywracanie rządów cywilnych (1989 dzięki mediacji OPA przerwanie wojny domowej – układ z Kourou, następnie pod nadzorem OPA wybory i zmiany w konstytucji formalnie ograniczające rolę armii); od 1991 rządy cywilne, niemniej sytuacja wewn. niestabilna (m.in. uliczne zamieszki V 1999); wybory 2000 przyniosły zwycięstwo koalicji Nowy Front, prezydentem pozostał R.R. Venetiaan, wiceprezydentem (premierem) J.R. Ajodhia; rząd zapowiedział znaczne reformy gospodarcze; państwo czł. ONZ, AKP, Caricom, IMF/MFW, OPA.
BRAZYLIA, SURINAM