Hawajskie Wyspy, ^Hawaii^^
archipelag w płn.-środk. części O. Spokojnego; stan USA (jeden z dwóch, obok Alaski, poza zwartym obszarem państwa); rozciąga się na długości przeszło 2500 km; pow. 16,759 km2; 1,1 mln mieszk. (1999), w tym 370 tys. białych, 685 tys. Azjatów, nadto Murzyni, Latynosi i Polinezyjczycy; gł. wyspy: Hawaii, 10,4 tys. km2; Maui, 1,9 tys. km2; Oahu, 1,5 tys. km2; nadto Kauai, Molokai, Lanai, Niihau; stolica Honolulu, gł. m.: Kailua, Kameche, Waipachu; wyznania: 34% protestanci, 12% buddyści; nadto katolicy i inni; obszar aktywny sejsmicznie; na Hawaii masywy wulkaniczne: Mauna Kea (4205 m) i Mauna Loa (4169 m); w tym ostatnim czynny wulkan Kilauea (1247 m), o największym w świecie kraterze (średnica 3,2 km); nadto jez. lawowe Halemaumau oraz Hawajski Park Narodowy, zał. 1916; klimat zwrotnikowy morski, średnia temp. lutego 18-21C, sierpnia 21-25C; w górach chłodniej; roczny opad na stokach płd. i zach. 300-400 mm, na płn. i wsch. 3500-4000 mm; na wyspie Kauai do 12500 mm; zalesione z okazami roślinności reliktowej; wysoko rozwinięte rolnictwo: uprawa trzciny cukrowej, ananasów, kawy, bananów, kwiatów, warzyw; podstawowe dochody z turystyki (do wybrzeży przybija ok. 2 tys. statków rocznie); nowoczesna sieć dróg; H. posiadają doniosłe znaczenie tranzytowe na szlakach morskich i lotniczych z Ameryki Płn. do Azji i Australii. Zamieszkane prawdopodobnie od V w.; w XIII-XIV w. gł. przez Polinezyjczyków przybywających z Tahiti; XVI w. odkryte przez Hiszpanów; 1778 do H. dotarł Anglik J. Cook i nazwał je w. Sandwich; 1800 zjednoczone przez króla Kamehameha I; 1820 chrystianizacja, przystosowanie alfabetu łac. do miejscowego języka; 1839 konstytucja; 1893-94 detronizacja królowej Liliuokalani i proklamowanie republiki; 1898 zaanektowane przez USA; od 1959 samodzielny stan; 1993 Kongres USA przyjął "rezolucję przeprosin" za "bezprawną rolę, która odegrały Stany Zjednoczone w obaleniu suwerennych władz Hawajów"; obszar silnej imigracji z Azji Wsch.; od I woj. świat. silna baza morska i lotnicza USA w Pearl Harbor (na w. Oahu), której zaatakowanie przez Japończyków 7 XII 1941 zapoczątkowało udział USA w II woj. światowej.
KASKADOWE GÓRY, POLINEZYJCZYCY, HONOLULU, LILIUOKALANI, MAUNA LOA, PEARL HARBOR, NOTOGEA, HAWAII, HAWAJSKIE WYSPY, OCEANIA