zespół zjawisk i procesów atmosferycznych charakterystycznych dla danego obszaru, kształtujący się pod wpływem jego właściwości fiz. i geogr., określany na podstawie wyników wieloletnich obserwacji. Decydujące znaczenie dla kształtowania się k. mają procesy fizyczne: promieniowanie słoneczne, obieg wilgoci i cyrkulacja atmosferyczna, a gł. czynniki wyodrębniające klimatycznie poszczególne obszary pow. Ziemi to: szerokość geogr. i nachylenie biegunów Ziemi w stosunku do jej orbity, ruchy mas powietrza (powstawanie i przemieszczanie się wyżów i niżów), różnice temperatur lądów i mórz, ukształtowanie terenu i wys. n.p.m., usytuowanie wobec prądów oceanicznych. Stale powiększa się skala wpływu na k. działalności człowieka (np. "dziura ozonowa", "efekt cieplarniany"), zmieniająca środowisko geogr. (budowa wielkich miast, wyrąb lasów). Zaburzenia ustalonego w danym rejonie k. mogą być też spowodowane oddziaływaniem innych ciał niebieskich lub katastrofami (np. chmury pyłu nad terenami aktywności wulkanicznej). K. kuli ziemskiej układają się strefowo wzdłuż równoleżników obejmując zasadniczo obszary tych samych szerokości geograficznych (gdzie jest podobne natężenie promieniowania słonecznego), ale wpływ pozostałych czynników (wiatry, prądy, wys. itd.) modyfikuje ich granice. Wyróżnia się zasadnicze strefy klimatyczne: równikową - gorącą i wilgotną, bez dużych sezonowych wahań temp.; zwrotnikową - gorącą i okresowo lub stale suchą; umiarkowaną - o znacznym zróżnicowaniu temp. (sezonowym, dobowym i terytorialnym) i opadów; polarną - zimną, o małej ilości lub zupełnie pozbawioną opadów; pomiędzy nimi wyodrębnia się strefy przejściowe (podrównikową, podzwrotnikową i subpolarną); a w każdej strefie - różne typy k. o znacznym zróżnicowaniu w obrębie danej strefy, spowodowanym wys. terenu (temp. spada ok. 1oC co 90 m, dlatego np. szczyty gór w strefie równikowej są pokryte wiecznym śniegiem), odległością od oceanów (rejony kontynentalne są chłodniejsze zimą i gorętsze latem niż morskie, gdzie oddziaływanie mas wody zmniejsza amplitudę temp. dobowych i sezonowych), ukształtowaniem środowiska (las, step). W zależności od przyjętej klasyfikacji wydziela się wiele typów k.; najczęściej: górski - chłodny i zwykle wilgotniejszy od nizinnego danej strefy; morski - o małej amplitudzie temp. i dość dużych opadach (zwł. zimą), monsunowy - z ostrymi okresowymi zmianami typu pogody, kontynentalny - o dużej rocznej amplitudzie temp. i małych opadach (maksymalne - latem) i licznymi odmianami (sawannowy, stepowy), śródziemnomorski - ciepły, z suchym latem i deszczową zimą, pustynny gorący - skrajnie suchy i pustynny strefy umiarkowanej - suchy, z małymi opadami śniegu zimą. Dla oznaczenia warunków klimatycznych jednostek o różnych obszarach używa się określeń: makroklimat - ukształtowany przez współdziałanie wielu czynników w dużej skali przestrzennej (k. Europy, Polski, strefy suchej itp.), mezoklimat (miejscowy, lokalny) obrazuje warunki na małym obszarze o możliwie jednorodnym podłożu (miasta, doliny, lasu), mikroklimat - odzwierciedla b. lokalne wpływy podłoża (np. fragmentu zbocza, zagłębienia terenowego). Pierwszej klasyfikacji k. dokonali Grecy (III w. p.n.e.), uznając nachylenie (klima) promieni słonecznych do pow. Ziemi za jedyną przyczynę różnic k.; uzależniony od szer. geogr. podział Ziemi na tzw. klimaty (strefy) utrzymał się do XIX w.; dopiero 1817 pierwsza mapa izoterm świata A. Humboldta uwzględniła wpływ innych czynników. Z wielu późniejszych podziałów najbardziej rozpowszechnił się dokonany 1918 przez W. Köppena (5 stref i 11 typów klimatu).
KLIMAT
Słownik pojęć
HANN, AURA, BIOKLIMATOLOGIA, HAJNAN, JAKUCJA, DENUDACJA, LASOSTEP, PALEOKLIMATOLOGIA, POLSKA. WARUNKI NATURALNE. KLIMAT, POSTGLACJALNY OKRES