przemiany (lub ich kierunek), które ze względu na określone kryteria podlegają pozytywnej ocenie jako przechodzenie od form niższych do wyższych, mniej doskonałych do bardziej doskonałych; w tym znaczeniu przeciwieństwem p. jest regres, a sam p. bywa utożsamiany z rozwojem. Idea p. jako doskonalenia i ciągłej poprawy warunków życia, obyczajów, stosunków społ. i wiedzy (poznania) była zupełnie nieobecna w myśli starożytnych i niemal nieznana średniowieczu; wyraźnie sformułowana i przyjęta została dopiero przez myślicieli oświecenia w XVIII w. (co prawda encyklopedia d'Alemberta i Diderota hasło p. definiuje jako "ruch do przodu", ale przeświadczenie o p. wiedzy, doskonaleniu się człowieka i poszerzaniu jego władzy i kontroli nad przyrodą i życiem społ. jest jej podstawowym dogmatem); w XIX w., zwł. przedstawiciele pozytywizmu (Comte, Spencer) zaczęli podkreślać konieczny charakter p., jako podlegającej przyrodniczym prawom konieczności, która jest niezależna od ludzkiej woli; od przełomu XIX/XX w. idea p. była coraz częściej kwestionowana, zwł. w aspekcie rozwoju ludzkości ku wyższym i lepszym formom organizacji życia społ., jakości życia czy społecznej sprawiedliwości. Zdaniem wielu myślicieli (np. w Dialektyce Oświecenia Adorno i Hokheimmera) jej ostatecznym zaprzeczeniem była rzeczywistość obozów zagłady (Auschwitz) i gułagów, a także towarzysząca p. techniki degradacja środowiska; samo pojęcie p. w XX w. było coraz częściej zastępowane pojęciem kryzysu.
POSTĘP
Pojęcia i teorie ekonomiczne