prawdziwa nazwa: Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zał. w 1190, w 1198 przekształcony w zakon rycerski. Nazwa K. pochodzi od czarnych krzyży na białych płaszczach zakonników. Po krucjatach K. w 1211 osiedli na Węgrzech, skąd wypędzeni znaleźli w 1226 schronienie w Polsce na nadanej im przez Konrada Mazowieckiego ziemi chełmińskiej. Wkrótce połączyły się z nimi dwa zakony rycerskie: bracia dobrzyńscy (1235) i kawalerowie mieczowi (1237). Do 1283 na podbitych terytoriach pogańskich (zwł. Prusów) założyli państwo zakonne, prowadzące agresywną politykę wobec Polski i Litwy. W 1308 zdobyli Pomorze Gdańskie, co rozpoczęło pasmo wojen pol.-krzyżackich: 1327-32 ( bitwa pod Płowcami) K. zajęli Kujawy i ziemię dobrzyńską, zwrócone w 1343 na mocy pokoju w Kaliszu; 1409-11 tzw. wielka wojna ( bitwa pod Grunwaldem), pomimo zawarcia pokoju w Toruniu (1411) walki trwały nadal aż do pokoju zawartego nad jez. Mielno w 1422; 1454-66 wojna trzynastoletnia; 1519-21 - ostatnia wojna zakończona pokojem w 1525. W XIV w. władcy pol. próbowali odzyskać zagarnięte przez K. tereny na drodze tzw. procesów pol.-
-krzyżackich, czyli rozpraw toczonych przed sądami papieskimi (1320 w Inowrocławiu, 1339 w Warszawie) bądź monarszymi (1335 w Wyszehradzie przed Karolem Robertem i Janem Luksemburskim) oraz w 1412-20 przed innymi arbitrami ( sobór w Konstancji, Zygmunt Luksemburski). Wyroki tych sądów na ogół nie były respektowane. W 1525 wielki mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern zsekularyzował państwo zakonne na terenie Prus i jako książę świecki złożył hołd królowi Polski (hołd pruski). W Inflantach państwo krzyżackie utrzymało się do 1561. Obecnie zakon krzyżacki z siedzibami na terenie Niemiec i Austrii prowadzi działalność charytatywną.
- Krzyżacy, (1900)
- KRZYŻACY, powszechnie używana...
- KRZYŻACY 1410, . Obrazy z przeszłości...