(1900)
powieść H. Sienkiewicza, której akcja toczy się na przełomie XIV i XV w. na pograniczu ziem pol.-krzyżackich, skupia się na kilku wątkach i obrazuje: konflikty rycerstwa pol. z Zakonem, tragiczną historię pana na Spychowie, dzieje miłości Zbyszka i Danusi, a później Jagienki, obyczajowość rycerską. Z wojny litew. Zbyszko powraca wraz ze swym stryjem Maćkiem z Bogdańca, w zajeździe "Pod Lutym Turem" poznaje kilkunastoletnią dworkę księżnej Anny Mazowieckiej - Danusię Jurandównę. Zgodnie z obyczajem rycerskim ślubuje jej służbę i obiecuje złożyć przed nią parę pawich czubów z hełmów krzyżackich. Z tego powodu popada wkrótce w poważne kłopoty, gdy nierozważnie atakuje nietykalnego posła dla pawiego czuba, honorowo nie prosi o litość, a sąd skazuje go na śmierć. Odłożona z powodu śmierci królowej Jadwigi egzekucja ma się jednak odbyć, gdy niespodziewanym wybawcą okazuje się Danusia. Na spotkaniu z jej ojcem, komesem księcia mazowieckiego Janusza Jurandem ze Spychowa Zbyszko dowiaduje się, że na ślub pozwolenia nie otrzyma. Przybywa z chorym stryjem do Bogdańca, poznaje urodziwą Jagienkę Zychównę, uczucia wobec Danusi pozostają jednak niezmienne. Powraca na dwór księżnej, nie bacząc na własne bezpieczeństwo ratuje ją i towarzyszącą jej Danusię przed turem, ranny pozostaje pod troskliwą opieką ukochanej, po wyzdrowieniu pasowany na rycerza i za zgodą księżnej bierze tajemny ślub z Danusią. Krzyżacy obmyślają zemstę wobec bezwzględnego dla nich Juranda, porywają jego córkę, doprowadzają do uwięzienia i okaleczenia jego samego. Zbyszko wytrwale tropi ślady uprowadzonej żony, odbija ją z rąk Zygfryda de Lwe, jednakże wskutek przebytych cierpień umiera ona tuż przed przybyciem do Spychowa. Tam też powraca przyprowadzony przez Maćka i Jagienkę groźny niegdyś Jurand, przeżycia uczyniły go innym człowiekiem, niedołężny wybacza postawionemu przed jego obliczem sprawcy wszystkich nieszczęść. Zbyszko realizuje dawną obietnicę wobec Danusi i składa na jej grobie czuby z krzyżackich hełmów, żeni się z Jagienką, dzielnie walczy w wojnie pol.-krzyżackiej pod Grunwaldem. Ekr. powieści w reż. A. Forda (1960).
- Krzyżacy, prawdziwa nazwa: Zakon...
- KRZYŻACY, powszechnie używana...
- KRZYŻACY 1410, . Obrazy z przeszłości...