przepisy regulujące całość życia czł. wspólnot monastycznych (zakonnych), zarówno mieszkających w klasztorach (cenobitycznych), jak i prowadzących życie samotne (eremickie); określają podstawowe zasady, jakimi kieruje się wspólnota, ustalają rodzaj praktyk i ćwiczeń duchowych, wyznaczają rytm pracy, modlitwy i kontemplacji, a także szczegółowo precyzują prawa i obowiązki czł. wspólnoty wobec przełożonych i całej zbiorowości; r.z. obowiązują we wszystkich religiach, gdzie rozwinął się monastycyzm (kościół rzym.-kat. i wschodni obrządku greckiego, buddyzm); jedną z najwcześniejszych r.z. w okresie przedchrześcijańskim posiadała wspólnota esseńczyków, prawdopodobnie mająca swoje początki w III w. p.n.e. oraz wspólnota terapeutów, niewiele od esseńskiej młodsza; pierwszą znaną formę cenobityczną wprowadził 323 Pachomiusz, w założonym przez siebie klasztorze męskim w Górnym Egipcie; dla Kościoła wsch. najważniejszymi okazały się r.z. ułożone w połowie IV w. przez św. Bazylego, który za najważniejsze elementy życia zakonnego uznał wspólną modlitwę, pracę, wspólnie utrzymywany majątek, jednakowy sposób ubierania się - jedynie kontemplacja stawała się tu indywidualna; w Kościele wsch. jednak zawsze ceniono ideał życia pustelniczego, eremickiego; formą pośrednią między cenobityzmem a eremityzmem okazały się tu skupiska eremów (ławry), spośród których największą sławą cieszy się wspólnota mnichów z Góry Athos; w katolicyzmie najstarszą regułę stworzyła wspólnota mnichów irlandzkich pod przewodnictwem św. Kolumbana; jako niezwykle surowa, wkrótce została zastąpiona przez regułę ułożoną przez św. Benedykta z Nursji dla wspólnoty powstałej na Monte Cassino we Włoszech; była ona jedną z pierwszych reguł pisanych, poprzednie bowiem założyciele wspólnot przekazywali ich członkom jedynie ustnie; regułę benedyktyńską przejmowali później - w rozmaitych formach - cystersi, kameduli, templariusze, trapiści; interpretacja reguły Benedykta była na ogół zależna od opata - przełożonego klasztoru, stąd jej poważne wypaczenia, którym przeciwstawiła się reforma dokonana wg koncepcji Benedykta z Aniane przez mnichów z potężnego opactwa w Cluny (817), przywracająca rodzinie benedyktyńskiej dyscyplinę i akcentowaną przez samego założyciela powinność posłuszeństwa i pokory; kolejnej reformy reguły benedyktyńskiej dokonał ok. 1120 św. Bernard z Clairvaux (tzw. biali mnisi, m.in. gwalbertanie, walombrozjanie, kartuzi); głębokie zmiany w duchowości cenobitycznej, dokonujące się w kolejnych stuleciach, są dziełem św. Augustyna (augustianie), św. Franciszka z Asyżu, którego r.z. odwołują się do cnoty ubóstwa (zakony żebracze), św. Dominika (zakon kaznodziejski), św. Ignacego Loyoli (Towarzystwo Jezusowe, jezuici), św. Wincentego Paulo; formowanie się r.z. w Kościele rzymsko-kat. dokonywało się wśród sporów i kontrowersji o konieczność dochowania wierności pierwotnej surowości reguły (obserwy) i potrzebę dostosowania jej do nowych warunków; jedne r.z. ściśle określają powinności członków zgromadzenia, inne są bardziej liberalne (zakony klauzurowe i nieklauzurowe); zgromadzenia żeńskie przeważnie mają regułę ścisłą, ograniczającą możliwość kontaktowania się sióstr ze światem zewn. (klaryski, karmelitanki), co nowym zgromadzeniom ograniczało np. przepisaną w ich regule konieczność pełnienia posługi wobec chorych, ubogich, dotkniętych zarazą; odrębnymi regułami rządzą się zgromadzenia świeckie (np. III Zakon św. Franciszka) oraz zgromadzenia kleryków; specyficzne r.z. posiadały także rodziny zakonników-rycerzy (templariusze, kawalerowie maltańscy, Krzyżacy) powstające w okresie wojen krzyżowych. Tendencje do tworzenia wspólnot cenobitycznych pojawiają się także w innych religiach i wyznaniach (islam - mnisi tańczący, derwisze; hinduizm; protestantyzm - tzw. Herrnhuci, rodzina Taizé); w kościele rzym.-kat. rozpatrywaniem wniosków o powołanie nowych wspólnot zakonnych i analizowaniem pod względem zgodności doktrynalnej proponowanych r.z. (kanoniczności) zajmuje się Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich.
- spirytuałowie, radykalny nurt w zakonie...
- TRAPIŚCI, Zakon Cystersów Reformowanych,...
- ALINA Z MARTAIN, także Adelina (XI/XII...