najważniejsza budowla na Akropolu w Atenach, świątynia Ateny Partenos wzniesiona 448-432 p.n.e. przez architektów Iktinosa i Kallikratesa, na miejscu dwóch wcześniejszych świątyń; dorycki peripteros (8 x 17 kolumn), z białego marmuru pentelickiego, na trzystopniowej podbudowie, stylobat: 69,51 x 30,86 m; wewnątrz świątyni, w trójnawowej celli znajdował się posąg Ateny Partenos dłuta Fidiasza, ze złota i kości słoniowej wys. ok. 11 m (zniszczony prawdopodobnie w pożarze między 429 a 485 lub wywieziony do Konstantynopola). P. posiadał wspaniałą dekorację rzeźbiarską (warsztat Fidiasza): dwa przyczółki z narodzinami Ateny i sporem Ateny z Posejdonem, 92 metopy przedstawiające gigantomachię, ciągły fryz joński na zewn. ścianie celli dł. ok. 160 m przedstawiający procesję panatenajską; V w. P. został zamieniony na kośc. chrześcijański, 1456 na meczet, 1687 podczas oblężenia Aten przez wojska weneckie zrujnowany wskutek wybuchu przechowywanych w nim prochów; część ocalałych rzeźb wywiózł 1802-12 lord Elgin do Londynu (Elgina marmury). Konserwację P. rozpoczęto w poł. XIX w.; 1929-30 zrekonstruowano płn. kolumnadę.
PANATENAJE, ATENA, AKROPOL ATEŃSKI, PAJONIOS, KALLIKRATES, PERYKLES, PARTENOS, PERIPTEROS, GRECJI STAROŻYTNEJ ŚWIĄTYNIE, IKTINOS