Aleksandr I., także Herzen, ps. Iskander (1812-70)
rosyjski myśliciel, pisarz, działacz rewolucyjny; 1834-40 i 1841-42 na zesłaniu za działalność opozycyjną; od 1847 na emigracji, gdzie kontynuował działalność antycarską; 1853 przy współpracy emigracji pol. zał. Wolną Drukarnię Rosyjską, gdzie wydawał od 1855 almanach "Polarnaja Zwiezda", a od 1857 czasopismo , kolportowane nielegalnie w Rosji; 1862 wraz z N.P. Ogariowem zał. tajną organizację rewolucyjną Ziemla i Wola; poparł powstanie styczniowe, co wywołało ataki prasy rosyjskiej, oskarżającej go o zdradę narodu. Początkowo pozostawał pod wpływem myśli idealistycznej (gł. niemieckiej - S.W. Schellinga) oraz franc. utopijnego socjalizmu, później lewicowego nurtu heglizmu; łącząc materializm i empiryzm z odziedziczonym z heglizmu dialektycznym idealizmem obiektywnym, starał się rozwiązać kwestię relacji między jednostką a społeczeństwem; podobną tematykę poruszają jego prace lit. (Sroka złodziejka, Czyja wina?, Doktor Krupow), które wywarły wpływ na rozwój rosyjskiego realizmu. Późniejsze publikacje H. wykazują odrzucenie heglowskiej wiary w "rozum dziejów"; wizję rewolucji buduje H. na założeniu o odmienności warunków rosyjskich wobec Zachodu (rozprawa Rosja i Stary Świat), które sprawiają, że w Rosji rewolucja burżuazyjna nie musi być ogniwem prowadzącym do powstania socjalizmu; socjalizm rosyjski wyrasta wprost z natury rosyjskiej wspólnoty gminnej (obszcziny); zaostrzają się także akcenty antykapitalistyczne. Program H. z późniejszej fazy jego twórczości został przyjęty przez narodników. Główne prace: Listy o badaniu przyrody, Listy z tamtego brzegu, O rozwoju idei rewolucyjnych w Rosji, Lud rosyjski i socjalizm; obszerna autobiografia Rzeczy minione i rozmyślania.
FRIČ Josef Václav, HEGLIZM, ISKANDER, KIROW, NARODNICY, ZIEMLA I WOLA, ROSYJSKA LITERATURA, STOPPARD, PISARIEW, HERZEN
- Hercen Aleksander, (1812-70)
- DEMOKRATA POLSKI, pismo , ukazujące się...
- KOŁOKOŁ, czasopismo rosyjskie...