Po wybuchy II woj. świat. teatry na ziemiach okupowanych zostały zamknięte; w Generalnej Guberni Niemcy zezwolili na otwarcie teatrzyków rozrywkowych, które objął bojkot aktorów i publiczności; w zmieniających się warunkach (władze litewskie, sowieckie) do momentu agresji hitler. na ZSRR (1941) działały teatry pol. w Wilnie, Grodnie, Białymstoku i Lwowie; niemal natychmiast po klęsce wrześniowej rozpoczęło się tworzenie konspiracyjnych struktur życia teatralnego, od 1940 funkcjonowała w Warszawie tajna Rada Teatralna (pod kierownictwem B. Korzeniewskiego, L. Schillera, E. Wiercińskiego) oraz ZASP (zezwolił aktorom na występy w kawiarniach, prowadzonych przez artystów); młodych aktorów szkolono w tajnym PIST i na kursach-studiach (największą renomę zyskało prowadzone przez I. Galla); organizowano teatry konspiracyjne, studyjne (m.in. H. Szletyńskiego, S. Daczyńskiego, Wiercińskich); przedstawienia odbywały się w domach prywatnych, klasztorach; w zakładzie wychowawczym ss. benedyktynek w Henrykowie Schiller wystawił: Pastorałkę (1943), Gody weselne (1943), Historię o męce i chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim (1944); w Krakowie dwie całkowicie różne indywidualności formułowały wypowiedzi artystyczne, wznoszące się ponad "czasy pogardy": T. Kantor rozpoczynał swoje eksperymenty w konspiracyjnym Teatrze Niezależnym (1942-44) inscenizacjami Balladyny Słowackiego (1943) i Powrotu Odysa Wyspiańskiego (1944); M. Kotlarczyk w zał. 1941 Teatrze Rapsodycznym dążył do odkrycia "mistycyzmu słowa" w arcydziełach lit. pol.: Królu Duchu (1941), Beniowskim (1942), Samuelu Zborowskim (1943) Słowackiego, Panu Tadeuszu Mickiewicza (1942). Tzw. teatry frontowe towarzyszyły żołnierzom pol. na szlaku bojowym: 2. Korpusowi gen. W. Andersa Teatr Dramatyczny Armii Polskiej na Wschodzie (pod kierownictwem J. Domańskiej, W. Radulskiego) oraz teatrzyki rewiowe F. Konarskiego (ps. Ref-Ren) i K. Krukowskiego; armii Berlinga - Teatr Wojska Polskiego (pod kierownictwem W. Krasnowieckiego); pod koniec wojny zorganizowano Teatr Obozowy w Murnau, a 1945 - pod patronatem YMCA - Teatr Ludowy im. Bogusławskiego, występujący w miejscach stacjonowania Pol. Sił Zbrojnych (płn. Niemcy, Belgia, Holandia). Straty wojenne pochłonęły wśród aktorów ok. 350 osób; wiele budynków teatralnych legło w gruzach (w Warszawie ocalał tylko Teatr Polski); podczas wojny pojawiło się na scenie nowe pokolenie aktorów, m.in.: R. Hanin, H. Skarżanka, A. Łapicki, Cz. Wołłejko.
- współczesna literatura polska, 1. Lata wojny i okupacji...