miasto wojewódzkie w płd. Polsce, nad Wisłą; stol. woj. małopolskiego; podzielone adm. na 18 dzielnic; 756 tys. mieszk. (2006); wielki ośr. nauk. i kult.; kilkanaście szkół wyższych: Uniw. Jagielloński (zał. 1364 p.n. Akad. Krakowska), AGH, ASP, PWST, Politechnika, PAT, AWF i inne; Oddział PAN, od 1990 także siedziba reaktywowanej PAU; wiele inst. nauk.; Biblioteka Jagiellońska; teatry dramatyczne (Teatr Stary, Teatr im. J.Słowackiego, Teatr STU), muz. (opera, operetka), lalkowe; filharmonia, kabarety (m.in. Piwnica pod Baranami), ośr. TV, redakcje wielu gazet i czasopism (w tym miesięcznika "Znak" i „Tygodnika Powszechnego) i sieci radiowych (m.in. radia RMF); wiele muzeów (Narodowe z galerią w Sukiennicach, Czartoryskich, biograficzne Matejki, Wyspiańskiego, Mehoffera); miejsce licznych krajowych i międzynar. imprez kulturalnych (m.in. Międzynar. Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Międzynar. Triennale Grafiki, Festiwal Piosenki Studenckiej, konkurs szopek krakowskich, Dni Kultury Żydowskiej); ośr. hutnictwa żelaza (Huta im. T. Sendzimira), przem. maszynowy, metalowy, elektrotechn., chem., spoż., mat. bud., drzewny, poligraficzny, odzieżowy, skórzany; węzeł komunikacyjny; międzynar. port lotniczy Balice; wielki ośr. turystyki (10,9 mln odwidzających w 2006), spora baza hotelowa i pensjonatowa; najcenniejszy w Polsce zabytkowy zespół budynków na z XI–XVIII w.: m.in. katedra z renesansową kaplicą Zygmuntowską (z XVI w.), zamek król.; wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury układ urbanistyczny starego miasta wokół Rynku Gł., gotycki kościół Mariacki (z XIV–XV w.), Sukiennice (z XIV–XVI w.); gotyckie fragmenty murów obronnych z Barbakanem i Bramą Floriańską z XIII–XV w.; Collegium Maius z XV–XVI w.; kościoły: romański św. Andrzeja, gotyckie Dominikanów, Franciszkanów, Św. Katarzyny, Bożego Ciała, barokowe św. Anny, św. Piotra i Pawła, klasztor Paulinów na Skałce, Benedyktynów w Tyńcu, Kamedułów na Bielanach, Norbertanek na Zwierzyńcu; najliczniejsze w kraju zabytki sztuki; archeol. ślady osadnictwa z i mezolitu, od ok. 6 tys. lat stałe osadnictwo, m.in. z okresu kultur wstęgowych i zwł. kultury łużyckiej; VII w. kopiec Krakusa; w VIII–IX w. na Wawelu ważny ośr. handl.-wojskowy; od końca X w. w państwie polskim; od 1000 biskupstwo; 1257 prawa miejskie; od Kazimierza Odnowiciela do 1596 stol. Polski; od XIV w. ośr. życia nauk.-kult., 1364 założenie Akad. Krakowskiej; 1794 ośr. powstania kościuszkowskiego; 1815–46 stol. Rzeczypospolitej Krakowskiej; 1846 ośr. rewolucji krakowskiej; po nadaniu Galicji przez Franciszka Józefa I autonomii (1867) rosnące znaczenie K. jako centrum polskości, miejsce obchodów (z udziałem reprezentacji pozostałych zaborów) wielkich rocznic historycznych i czczenia wielkich Polaków (m.in. 1869 ponowny pochówek Kazimierza Wielkiego; 1879 jubileusz 50-lecia pracy pisarskiej Józefa Ignacego Kraszewskiego; 1890 przeniesienie zwłok Adama Mickiewicza na Wawel; 1894 obchody stulecia insurekcji kościuszkowskiej; 1902 jubileusz 25-lecia pracy pisarskiej Marii Konopnickiej; 1910 obchody 500-lecia bitwy grunwaldzkiej); 1914 utworzenie Nacz. Komitetu Nar.; 1923 powstanie krakowskie (strajki, starcia z wojskiem); za okupacji hitlerowskiej siedziba władz tzw. Generalnego Gubernatorstwa, liczne egzekucje w K. i okolicy, m.in. Krzesławice; ciężkie więzienie Montelupich, św. Michała; obozy „Liban”, Płaszów; 1941–43 getto dla 68 tys. osób; duży ośr. konspiracji AK i in. organizacji; 19 I 1945 wyzwolony bez zniszczeń oskrzydlającym manewrem 1. Frontu Ukr.; 3 V 1946 patriotyczne demonstracje stłumione z użyciem wojska; w październiku 1956 dynamiczny ośrodek ruchu studenckiego (komitety rewolucyjne we wszystkich uczelniach i gł. zakładach pracy); w latach 50. wybudowano (po str. wsch. K. na terenach przyległej wsi Mogiła) w ramach planu 6-letniego kombinat hutniczy (wówczas im. Lenina, ob. T. Sendzimira) z zapleczem w postaci wielkiej dzielnicy mieszk. Nowa Huta (w zamyśle pierwsze „miasto socjalizmu" w Polsce), zamieszkałej ob. przez ok. 230 tys. osób; w latach 80. liczne strajki, wystąpienia protestacyjne (zwł. w Nowej Hucie), ośr. niezależnej kultury; Eur. Stolica Kultury (2000); 2007 10-dniowe obchody jubileuszu 750-lecia lokacji Krakowa (m.in. koncerty E. Morricone, T. Stańki, premiera kantaty Zakochani w Krakowie P. Rubika, turniej kabaretowy, parada smoków).
skalny wąwóz w Dolinie Kościeliskiej (Tatry Zach.), wyżłobiony w wapieniach, dł. ok. 3 km; część górna sięga stoków Ciemniaka, wylot powyżej Polany Pisanej; ściany pionowe; jaskinie, m.in. Lodowa.
POLSKA, , POLSKA AKADEMIA UMIEJĘTNOŚCI, WIŚLANIE, KAMOCKI, POLSKIE TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW ASTRONOMII, BODROG KERESZTURSKA KULTURA, LOVELL, POLSKA. SZTUKA. BAROK, POLSKA. SZTUKA. GOTYK- Kraków, prezydent Krakowa, przyglądać...
- Kraków, miasto wojew. wpd. Polsce...
- WOLNE MIASTO KRAKÓW, .