1. Lata wojny i okupacji (1939-45) tylko ograniczyły, lecz nie zlikwidowały życia lit., przez cały ten czas ukazywało się 20 czasopism, m.in. "Sztuka i Naród", "Przełom", "Płomienie", "Droga", "Kultura Jutra". W 1942 r. debiutowali w poezji K. K. Baczyński i T. Borowski, w 1943 T. Gajcy i Z. Stroiński. Już od 1940 r. lit. centrum wychodźstwa Polaków stał się Paryż, gdzie wznowiono "Wiadomości Literackie" pn. "Wiadomości Polskie", a następnie Londyn. Ofiarami masowych aresztowań i wywózek na Kresach Wschodnich stali się m.in. G. Herling-Grudziński, J. Stryjkowski, A. Wat, A. Ważyk, T. Parnicki, W. Broniewski, B. Obertyńska. Próbą analiz obserwowanych i przeżywanych zdarzeń były pisane dzienniki i pamiętniki. Poezja wojenna sięgała do romant. tradycji tyrtejskiej (J. Lechoń, K. Wierzyński, K. I. Gałczyński, K. K. Baczyński), toposu żołnierza tułacza (W. Broniewski), refleksji nad pol. tragedią (Cz. Miłosz, J. Tuwim, A. Słonimski). Powstawały utwory prozatorskie wydawane już w czasie wojny (A. Kamiński) lub tuż po jej zakończeniu (Z. Nałkowska, J. Andrzejewski, A. Rudnicki, S. Dygat), upowszechniał się reportaż obrazujący walkę (M. Wańkowicz, K. Pruszyński, A. Fiedler). 2. Po wojnie (1945-56) w kraju powstawały pisma o różnych orientacjach artyst. i polit., np. "Odrodzenie", "Kuźnica", "Tygodnik Powszechny", za granicą powołano Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie (Londyn), od 1947 r. najpierw w Rzymie, a później w Paryżu ukazuje się red. przez J. Giedroycia "Kultura". W lit. dominowała tematyka walki i martyrologii (S. Szmaglewska, T. Borowski, Z. Nałkowska, A. Rudnicki), obok pojawiły się tzw. obrachunki inteligenckie (K. Brandys, A. Sandauer, W. Mach, S. Dygat) i problematyka współcz. (J. Andrzejewski). Szczeciński zjazd ZLP (1949) proklamuje realizm socjalistyczny (socrealizm), lit. zaczyna powielać szablon, utwory oryginalne należą do rzadkości (np. Niobe K. I. Gałczyńskiego, Mazowsze W. Broniewskiego, Wiklina L. Staffa), pierwszą krytyczną ocenę tego mechanizmu przedstawił Cz. Miłosz w Zniewolonym umyśle (1951), później m.in. A. Ważyk w Poemacie dla dorosłych (1955), M. Jastrun w Gorącym popiele (1956), K. Brandys w Matce Królów (1957) i J. Andrzejewski w Ciemnościach kryjących ziemię (1957). 3. Przełom polit. 1956 r. zmienił na kilka lat życie kult. w kraju. Ruchowi dyskusyjnych klubów studentów i młodej inteligencji patronowało pismo "Po prostu", pojawiła się nowa formacja pisarska zgrupowana wokół pisma "Współczesność", od którego przejęła nazwę.
W poezji zarysowało się zainteresowanie indywidualnymi problemami człowieka, objawiły się też postawy buntownicze (M. Białoszewski, S. Grochowiak, Z. Herbert, J. Harasymowicz, E. Bryll, T. Karpowicz, A. Bursa, H. Poświatowska). Nowa tematyka pojawiła się również w prozie (M. Hłasko, M. Nowakowski, I. Iredyński), sięgnięto po obrazy deformujące świat spostrzegany (S. Mrożek, W. Gombrowicz), pojawiła się lit. fantastycznonaukowa (S. Lem). Równolegle z lit. w kraju rozwijał się nurt emigracyjny uzupełniając całość problematyki tematami zakazanymi, np. J. Czapski, G. Herling-Grudziński, B. Obertyńska, przywoływano też świat istniejący przed wojną, np. S. Vincenz, Cz. Miłosz. Za granicą tworzyli m.in. Gombrowicz, Miłosz, Kuncewiczowa, Wat, Parnicki, Lechoń, Wierzyński, Wańkowicz, Herling-Grudziński, Hłasko, Mrożek. 4. Lata 60. albo "mała stabilizacja" odznaczają się w poezji poszukiwaniem nowych możliwości słowa kreując nurt lingwistyczny (T. Karpowicz, M. Białoszewski) obok nowego wydania klasycyzmu (J. M. Rymkiewicz, A. Międzyrzecki, Z. Herbert, Cz. Miłosz), wśród tematów wyraźnie zaznaczają się tendencje moralistyczne (W. Szymborska, W. Wirpsza, W. Woroszylski, T. Różewicz, S. Grochowiak), odmienny charakter miała twórczość R. Wojaczka. Proza tego okresu zawiera rozważania bliskie egzystencjalizmowi (J. Bocheński, J. Andrzejewski), podjęta została tematyka wiejska (J. Kawalec, T. Nowak, E. Redliński, W. Myśliwski), ukazywano zależności od otaczającej rzeczywistości polit. (T. Konwicki, K. Brandys, J. Putrament, W. Odojewski), próbowano zarysować przebieg procesu hist. (A. Gołubiew, H. Malewska, T. Parnicki). Po nowe środki wyrazu sięga dramat (teatr absurdu) posługując się groteską (S. Mrożek, W. Gombrowicz, T. Różewicz). W krytyce lit. esejem posługują się K. Wyka i A. Kijowski, po analityczne studium sięgają A. Sandauer, J. Kwiatkowski, porządkowaniem zjawisk zajmuje się R. Matuszewski. 5. Przełom polit. 1968 r. spowodował kolejną emigrację (m.in. L. Kołakowski, S. Wygodzki) i większe podporządkowanie kultury polityce. Charakterystycznym zjawiskiem dla prozy lat 70. było zacieranie różnic gatunkowych, fikcję często zastępowano faktem (J. J. Szczepański, R. Kapuściński), wzrosło zainteresowanie dziennikami i pamiętnikami (np. wydano Z. Nałkowskiej i M. Dąbrowskiej), powróciła tematyka wojenna (K. Moczarski, H. Grynberg, H. Krall), przywoływano wspomnienia (A. Kuśniewicz, J. Stryjkowski, H. Malewska). Poezja próbowała zrozumieć świat, rozważała sens egzystencji, broniła wartości (J. Twardowski, W. Szymborska, Z. Herbert). Pojawiła się twórczość pokolenia nazwanego Nową Falą (S. Barańczak, R. Krynicki, A. Zagajewski, J. Kornhauser, E. Lipska), które żądało prawdy o stanie społ. świadomości, głosiło potrzebę zaangażowania, kompromitowało język propagandy. Próbą uniezależnienia lit. od polit. cenzury było powołanie Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWa oraz wielu pism, m.in.: "Zapis", "Res Publica", w kolejnych latach drugi obieg wydawniczy zyskiwał coraz większe znaczenie. Wszystkie ograniczenia w życiu kult. kraju przestały istnieć po r. 1989.
- współczesna literatura polska, lata wojny iokupacji...
- literatura, 1) ogół dzieł pisanych...
- ROSYJSKA LITERATURA, początki piśmiennictwa...