nigdy nie ukończony poemat dygresyjny J. Słowackiego, złożony z 10 pieśni i licznych luźnych fragmentów, z których 5 ukazało się w 1841 r., dalsze powstawały do 1846, całość wyd. w zrekonstruowanym przez J. Kleinera układzie w 1921. Tematem wątku fabularnego są dzieje M. Beniowskiego, szlachcica pochodzenia węg., konfederata barskiego, popularnego niemal w całej Europie dzięki Pamiętnikom, na których oparł się Słowacki kreując postać swego bohatera. Spolszczony zubożały szlachcic pozbawiony został niezwykłych cech bohatera romant., a jego dzieje są tylko tłem tematów poruszonych w dygresjach. Te mają wyraźnie zróżnicowany charakter: deklaratywny, biograficzny lub polemiczny, i zawierają komentarze do wydarzeń hist., własnej twórczości, spraw osobistych, a także uwagi o niechętnych Słowackiemu krytykach i recenzentach. Oba ciągi tematyczne - fabuła i dygresje - przeplatają się ze sobą, niekiedy wzajemnie uzupełniają. Satyr. obraz pol. emigracji w utworze nabrał ostatecznego kształtu bezpośrednio po słynnym spotkaniu, które zorganizował w 1840 r. E. Januszkiewicz celem uczczenia faktu objęcia przez A. Mickiewicza katedry lit. słowiańskich w Collge de France. Wzajemnie wyrażone przez obecnych tam Słowackiego i Mickiewicza uznanie i wygłoszone improwizacje zostały w prasowym artykule Januszkiewicza tendencyjnie zmienione, na co Słowacki odpowiedział Pieśnią V poematu. W kolejnych dygresjach, obok programu poet. i świadomości znaczenia własnej poezji, składa autor hołd wielkości J. Kochanowskiego, z goryczą wypowiada słowa o samotności i niezrozumieniu, czyni aluzję do wygłoszonych na uczcie improwizacji, atakuje wieszcza za przypisywane mu słowianofilstwo, przeciwstawia się jego drodze poet. głosząc prawo do swojej odrębności słowami: "Pójdę gdzie indziej! - i Lud pójdzie za mną!" Cały utwór ma charakter rozmowy między narratorem a słuchaczem-czytelnikiem, świadkiem polemik, czasem bezpośrednim adresatem wypowiedzi. Oryginalność dzieła przejawia się m.in. w koncepcji bohatera, w swobodnym toku wypowiedzi - narracji przechodzącej w lir. refleksję, deklarację uczuć lub bezpośredni zwrot do czytelnika albo też dialog, otwartej kompozycji i mistrzostwie poet. wyrażającym się w oktawie stosowanej z dużą lekkością. Poemat został przyjęty z uznaniem nie tylko czytelników, ale i współcz. Słowackiemu krytyki lit. Konwencja gatunku została twórczo wykorzystana w następnym stuleciu przez J. Tuwima w Kwiatach polskich.
- BENIOWSKI Maurycy August, (1746-86)
- Beniowski Maurycy August, (ok. 1746-86)
- SIEROSZEWSKI, Andrzej (ur. 1933)