(1889-1965)
jedna z najwybitniejszych współcz. pisarek pol., publicystka i tłumaczka. Ur. w Russowie k. Kalisza. Studiowała nauki przyr., socjologię i filozofię w Szwajcarii i Belgii - zaangażowała się w niepodległościową działalność organizacji pol. studentów o nastawieniu socjalistycznym. Duży wpływ na jej myślenie wywarły poglądy E. Abramowskiego, głosiciela ruchu spółdzielczego. Propagowała je w korespondencjach przesyłanych od 1910 r. z Brukseli do krajowych czasopism (zwł. "Gazety Kaliskiej" i "Zarania"). W 1925 r. napisała Życie i dzieło Edwarda Abramowskiego. W 1913 r. - jako stypendystka Tow. Kooperatystów - kontynuowała studia w Londynie. Po powrocie do Polski związała się z ruchem lud. Pracowała w Min. Rolnictwa i Dóbr Państwowych oraz w Gł. Urzędzie Ziemskim. Od 1924 r. poświęciła się wyłącznie literaturze. Od 1927 r. angażowała się w liczne akcje protestacyjne, m.in. w obronie więźniów polit. Konsekwencją jej postawy była odmowa przyjęcia Złotego Wawrzynu PAL (1935) i dwukrotnie członkostwa (1937 i 38). Zimę 1939 r. D. spędziła we Lwowie. Wiosną 1940 r. wróciła do Warszawy - tu przeżyła okupację i powstanie warszawskie, uczestniczyła w konspiracyjnym życiu lit. Po klęsce powstania internowana w Pruszkowie. Powrót w 1945 r. opisała w Pielgrzymce do Warszawy (1954). W stolicy lub w pobliskim Komorowie mieszkała do końca życia (z kilkumiesięcznymi przerwami w l. 1946-54 na pobyty we Wrocławiu). Angażowała się w liczne polemiki lit., m. in. w obronę prozy J. Conrada. Od 1946 r. była członkiem rzeczywistym Tow. Nauk. Warszawy. Działała w PEN Clubie i ZLP oraz Światowej Radzie Pokoju. W 1956 r. otrzymała tytuł doktora h.c. UW. Wielokrotnie nagradzana i odznaczana za osiągnięcia w dziedzinie lit., m.in. w 1934 r. nagroda państwowa za Noce i dnie, w 1952 r. - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, w 1954 - Krzyż Komandorski z Gwiazdą, w 1955 - nagroda państwowa za całokształt twórczości. Debiutowała w 1912 r. przekładami poetów belg. W czasopismach opublikowała kilkanaście własnych wierszy i pierwsze opowiadania, a w 1913 r. pierwszą recenzję (Fannesy M. Jehanne Wielopolskiej). Popularność przyniósł jej zbiór opowiadań dla dzieci Uśmiech dzieciństwa (1923) - w 1925 r. otrzymała za nie nagrodę wydawców. Dla młodych czytelników napisała jeszcze kilka tekstów - z reguły o charakterze dydaktyczno-patriotycznym (np. Marcin Kozera, 1927). Znaczący był zbiór opowiadań Ludzie stamtąd (1926) - obraz wiejskiej biedoty, pozbawiony - częstego w lit. pol. - sentymentalizmu. Zewnętrzny, ale rozumiejący wieś narrator ukazuje chłopów jako ludzi silnie związanych z naturą, doznających pełni życia, mających głęboką potrzebę więzi z innymi. Drąży ich psychikę (wpływ Freuda), odkrywa w codziennych zajęciach spełnienie sensu życia. Najwybitniejszą powieścią D. była tetralogia Noce i dnie (1932-34). Przed II wojną światową ukazały się jeszcze Znaki życia (1938) - 5 opowiadań o samotnych ludziach, próbujących pokonać swój los. W 1955 r. został wyd. zbiór opowiadań Gwiazda zaranna, najbardziej znane to Na wsi wesele - obraz przemian w życiu wsi, ujawniający zarówno zjawiska pozytywne, jak i niepokoje bohaterów. Od 1948 r. do końca życia D. pracowała nad Przygodami człowieka myślącego (1970) - próbą syntezy epoki. Ukazała w nich doświadczenia pol. inteligencji w l. międzywojennych i w czasie okupacji do powstania warszawskiego (znakomite obrazy powszedniego dnia okupowanej Warszawy). D. była również autorką dramatów (Geniusz sierocy, 1936; Stanisław i Bogumił, 1945-46) oraz szkiców publicystycznych i krytycznych (Myśli o ludziach i sprawach, 1956; Szkice o Conradzie, 1959). Bogatym źródłem wiedzy o autorce i jej epoce stały się Dzienniki (1988), pisane w ciągu 50 lat pracy twórczej.