(1762-1808)
poeta, tłumacz, publicysta, wydawca, autor rozpraw o XVIII-wiecznych pisarzach (m.in. o I. Krasickim). W 1778 r. wstąpił do zakonu pijarów. Był nauczycielem w szkołach pijarskich w Radomiu. Przeniesiony do Warszawy, włączył się w nurt życia lit. W okresie Sejmu Wielkiego działacz Kuźnicy Kołłątajowskiej, a od 1791 r. osobisty sekretarz H. Kołłątaja, który uzyskał dla niego zwolnienie ze ślubów zakonnych. Brał udział w akcji publicyst. przeciw targowicy (współautor O ustanowieniu i upadku konstytucji polskiej 3 maja 1791 r.). Podczas powstania kościuszkowskiego członek Najwyższej Rady Narodowej, działacz jakobiński, współredaktor "Gazety Rządowej" i "Dziennika Powstania Narodu". Po klęsce insurekcji wyjechał do Paryża, gdzie był jednym z przywódców radykalnej Deputacji Polskiej. W 1799 r. wrócił do kraju - został współzałoż. i pierwszym sekretarzem Tow. Przyjaciół Nauk, redagował "Nowy Pamiętnik Warszawski". W tym samym roku przeszedł na protestantyzm, ożenił się i w r. 1806 zamieszkał w majątku Świesz na Kujawach. Pisał wiersze okolicznościowe, pamflety. Był autorem podręcznika etyki O cnotach towarzyskich i występkach im przeciwnych, w którym ogłosił równość ludzi pod względem moralnym, a etykę ujmował w kategoriach cnót obywatelskich. Przetłumaczył Iliadę (I pełny pol. przekład), fragm. Odysei Homera, Eneidy Wergiliusza, wiersze liryków rzymskich, Sąd ostateczny i Noc pierwszą E. Younga oraz Raj utracony J. Miltona. Jego najważniejsze dzieło to Sztuka rymotwórcza (1788) - przeróbka L'art potique N. Boileau, poemat dydaktyczny napisany na potrzeby szkoły, dzieło o dużych walorach lit., zawierające teoretyczną koncepcję oświec. klasycyzmu pol. D. uwzględnił ówczesną praktykę lit., dokonał syntezy doświadczeń poet. epoki. Poemat składa się z 4 pieśni, omawiających kolejno: ogólne prawidła obowiązujące w poezji, mniejsze gat. poetyckie, tragedię, epopeję i komedię. Autor akcentuje odrębność poezji - nie zajmuje się prozą lit. ani retoryką. Za podstawowy warunek tworzenia uznaje talent. Rezygnuje z charakteryzowania niektórych gat. (np. sonety i ballady) na rzecz obecnych w tradycji staropolskiej (fraszki i bajki), akceptuje klasyczny model tragedii, ale domaga się jej narod. odmiany. Omawia także zjawiska opozycyjne wobec klasycyzmu, np. takie gat. lit., jak komedia płaczliwa (poważna) i drama. Doceniając znaczenie mitol. metaforyki w liryce, kwestionuje przydatność mitol. rekwizytów we współcz. poezji. Sztuka rymotwórcza stała się kodeksem pol. klasycyzmu oświec.
- DMOCHOWSKI Franciszek Ksawery, (1762-1808)
- Dmochowski Franciszek Ksawery, (1762-1808)
- Dmochowski Franciszek Ksawery, (1762-1808)