(1955)
powieść Cz. Miłosza, powrót do kraju dzieciństwa, a dzięki wierności szczegółom - do konkretnych miejsc (Issa to dopływ Niemna Niewiaża). Utwór ukazuje dojrzewanie fizyczne i psychiczne Tomasza Dilbina. W jego spojrzeniu Kresy Wschodnie (miejsce akcji) mitologizują się. Spotykają się na nich różne narodowości, religie, obyczaje. Ludzie żyją w ścisłym związku z naturą (wykorzystanie mitu agrarnego) - źródłem ich siły, ale i tajemnicą daleką od sielskiej harmonii. Istniejące w naturze zło ujawnia się w losach Baltazara, nie rozumiejącego siły, która pchnęła go do zabicia ros. żołnierza, dręczonego aż do śmierci wyrzutami sumienia. Tę cechę natury uświadomi sobie również Tomasz, który zabiwszy wiewiórkę, przerazi się ostatecznością śmierci. W świecie D. I. poczucie bezpieczeństwa jest złudne - życie i śmierć ciągle toczą walkę. Na takim tle zostaje ukazane przemijanie pol. dworu na Litwie. Ród Surkontów (najstarszy - Kazimierz - dziadek Tomasza) stopniowo się degeneruje, rozpada. Konflikt dworu ze wsią przybiera charakter narodowościowy (pol. dwór i litew. wieś), a przeprowadzana reforma rolna ostatecznie niszczy ekonomiczne podstawy dworu. Tomasz na zawsze opuszcza Litwę, wyjeżdża do Polski - w znaczeniu symbolicznym: wraca do swej kulturowej ojczyzny. Filmowej adaptacji D. I. dokonał w 1982 r. T. Konwicki.
- WIŚNIEWSKA, Ewa (ur. 1942)
- KAMAS, Jerzy (ur. 1938)
- ZATORSKI, Ryszard (ur. 1955)