(1839-1902)
powieściopisarz, nowelista, pedagog. Przedstawiciel pol. naturalizmu. W 1862 r. rozpoczął studia na wydziale filol.-hist. Szkoły Głównej. Zainteresował się wówczas naukami przyr., zwł. teorią Darwina. Przerwał naukę, by wziąć udział w powstaniu styczniowym; po jego upadku był więziony kilka miesięcy w Olkuszu. W 1864 r. podjął studia w Warszawie, potem w Pradze. Nękany biedą, przerwał je i zajął się guwernerką. W 1871 r. zamieszkał w Krakowie, gdzie prowadził pensjonat dla uczniów i założył księgarnię. Zainicjował Wydawnictwo Dzieł Tanich i Pożytecznych. Prowadzona przez "Czas" kampania przeciw D., spowodowana sprzedawaniem w jego księgarni dzieł Darwina, stała się przyczyną bankructwa pisarza. W 1877 r. przeniósł się do Warszawy i podjął pracę nauczyciela. Wkrótce władze carskie odebrały mu prawo nauczania (wykładał po pol.). Współpracował z licznymi czasopismami, m. in. z "Niwą", "Nowinami", "Przeglądem Tygodniowym"; wchodził w skład redakcji "Wędrowca" (1884-87) i "Głosu" (1886). Na polecenie "Kuriera Warszawskiego" towarzyszył w l. 1890-91 grupie chłopów emigrantów w podróży do Brazylii (Listy z Brazylii, 1900; powieść Na złamanie karku, 1893). Jego dom w Warszawie był miejscem zebrań lit. D. debiutował w 1883 r. nowelą Za krowę. Opowiadanie z życia ludu ("Przegląd Tygodniowy"). W 1884 r. ukazała się I seria jego Nowel i pierwsza powieść Na pańskim dworze. Opowiadanie Niezdara zaczął od wyłożenia swoich przekonań, zgodnych z naturalizmem. Patrzył na życie jako jednorodną całość (ludzie i zwierzęta podlegają tym samym prawom). Uważny obserwator, podejmował tematy z życia różnych sfer - najchętniej i najciekawiej pisał o biednych mieszkańcach wsi i małych miasteczek. We wczesnych utworach ukazywał ich jako ludzi prymitywnych, potem pisał ze współczuciem, dostrzegał w ludzie wartości etyczne. W utworach, których miejscem akcji jest miasto, na I plan wysuwają się ludzie z marginesu społ. - żebracy, przestępcy (Na warszawskim bruku). Trwałe miejsce w lit. pol. zapewniły D. nowele o zwierzętach - przybliżał czytelnikowi ich psychologię, wywoływał współczucie lub śmiech (As, Zając, Gody życia). Los zwierzęcia bywał w jego utworach punktem wyjścia do ogólnej refleksji. Tę część twórczości pisarza upamiętnia jego nagrobny pomnik z psem na Powązkach. Pisarstwo D. tylko częściowo mieści się w naturalizmie. Można w nim odnaleźć także tradycję gawędową, stylizacje młodopolskie, ironię i sarkazm. D. pozostawił imponujący, choć nierówny artystycznie dorobek lit.: kilkanaście powieści, 131 nowel, studia kryt.-lit., np. Bolesław Prus (Aleksander Głowacki) i jego utwory. Jeden z pierwszych zastosował gwarę jako środek lit. wyrazu (Beldonek).
- DYGASIŃSKI Adolf, (1839-1902)
- Dygasiński Adolf, (1839-1902)
- ADOLF, Stare imię germańskie...