Reklama

Granica

(1935)

powieść Z. Nałkowskiej przedstawiająca dzieje życia i kariery inteligenta pochodzenia ziemiańskiego, Zenona Ziembiewicza, który dla kolejnych stopni społ. awansu rezygnuje ze wszystkich wyznawanych wcześniej ideałów. Stopniowe ustępstwa doprowadzają go do kompromitacji prywatnej i publicznej, a wreszcie do samobójstwa. Nałkowska prezentuje w G. wątki znane, typowe dla tradycyjnej powieści społ.-obycz. (banalny romans, zdrada, kariera, skandal), dla autorki są one jednak nie celem, lecz środkiem. Zostały podporządkowane problematyce filoz., rozważaniom o wieloznaczności ocen postępowania człowieka, uwikłaniach w uzależnienia funkcjonujące w danym środowisku, układzie stosunków i zachowań ludzi. Żadna z postaci nie jest zarysowana jednoznacznie: główny bohater zyskuje początkowo zrozumienie, a może nawet i sympatię, gdy potępia romanse ojca ze służbą w Boleborzy, kiedy chce pisać prawdę w "Niwie" i planuje działania na rzecz najbiedniejszych. Zupełnie inaczej jawi się czytelnikowi w momencie kolejnych kłamstw wobec żony Elżbiety, kochanki Justyny czy robotników żądających poprawy bytu. Skrzywdzona Justyna Bogutówna, córka kucharki szukająca zarobku w mieście, budzi litość i współczucie, ale jej łatwowierność i nieodpowiedzialność mogą tylko irytować. Taki sposób prezentacji bohaterów jest konsekwencją założenia stanowiącego fundament powieści: nie istnieje jedna prawda o człowieku, suma wiedzy o nas samych skonfrontowana z ocenami innych osób może stanowić w miarę wiarygodny materiał poznania. Ilustracji takiej tezy służy struktura, w której wątki i motywy układają się równolegle, myśli, wypowiedzi i czyny bohaterów są konfrontowane z sądami narratora, opatrywane ważnym komentarzem, na co pozwala narracja trzecioosobowa, a wielostronna interpretacja zdarzeń pozwala czytelnikowi na osobistą refleksję. W przekonaniu autorki osobowość człowieka determinują role społ., stereotypy obycz.-kult., układy klasowe (schematy), dlatego działania wyznaczają różnego rodzaju granice: ekonomiczno-społ., których przekroczenie może prowadzić do katastrofy, a wyznaczają je symbolicznie "sufity i podłogi" w kamienicy pani Kolichowskiej (zubożałe ziemiaństwo Ziembiewiczowie, bogate Tczewscy, mieszczaństwo Kolichowska i Elżbieta Biecka, biedota wiejska Justyna i miejska Gołąbscy); moralna oddzielająca dobro jednego człowieka od krzywdy drugiego; psychologiczna określająca możliwości poznania siebie samego; filozoficzna, czyli pytania o możliwość poznania ostatecznej prawdy. Na uwagę zasługuje nowatorska kompozycja powieści, w której tradycyjny przyczynowo-skutkowy układ zdarzeń i towarzyszące mu pytanie czytelnika "co dalej?" zostają zastąpione o wiele bardziej dociekliwym śledzeniem przyczyn tych zdarzeń, ponieważ już na pierwszej stronie zapisany został finał krótkiej i tragicznej kariery Ziembiewicza.

Reklama

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama