Hańba domowa. Rozmowy z pisarzami

zapis rozmów przeprowadzonych w l. 1981-85 przez J. Trznadla, wyd. 1986 (Paryż) i 1990 (Warszawa), którego treścią są mechanizmy zniewolenia w latach stalinowskich. Publicysta wyjaśnia krótko: "Ta książka to było myślenie nad powodami choroby, która dotknęła mnie i tych, którzy mnie zarazili". "Hańbą domową, to jest hańbą w Polsce przez Polaków spowodowaną", nazywa J. Trznadel (za Norwidem) udział intelektualistów w ideologii kłamstwa. Rozmówcami są Z. Kubikowski, J. Andrzejewski, W. Woroszylski, W. Wirpsza, J. M. Rymkiewicz, J. Stryjkowski, J. Bocheński, Z. Herbert, M. Brandys, A. Braun, J. J. Lipski, J. J. Szczepański, którzy przedstawiają własne doświadczenia z tego okresu oraz próbują określić motywy wyborów własnych i innych autorów. Sam rozmówca przyznaje się do krótkiego zachwytu ideologią komunizmu, sam tę decyzję komentuje słowami: "mój święty okazał się szatanem. Błądziłem w labiryncie, ale przecież wyszedłem z niego. Zdarłem maskę, która miała mi pomagać, ale która tym bardziej kazała mi błądzić w ciemnościach". Wśród rozmówców są tacy, którzy nie ulegli wytycznym socrealizmu i nie tworzyli kultury podporządkowanej ideologii partyjnej (np. Herbert, Lipski, Szczepański), ale są i tacy, którzy popierali stalinowski system polit., a po okresie przemian nie chcieli mówić o swoich utworach propagandowych. Ci drudzy podają różne powody angażowania się po stronie władzy: niekiedy była to fascynacja, czasem wiara w posłannictwo, niekiedy brak rozeznania, czasem też chęć przystosowania się lub pobudki materialne; sama decyzja otrzymywała miano: amoku, zaćmy, głupoty, gangsteryzmu, czarodziejskiej góry komunizmu i in. Książka wywołała liczne polemiki, zwrócono m.in. uwagę na oskarżycielski ton wywiadów i pominięcie hist. uwarunkowań.