(z łac. humanitas = człowieczeństwo, ludzkość)
1. Prąd umysłowy zmierzający - przez studia nad kulturą staroż. - do pełnego poznania człowieka; potem światopogląd przyznający człowiekowi miejsce centralne. Dewizą h. stały się słowa rzym. komediopisarza Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce" (łac. Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto). Jego przesłaniem było kształtowanie harmonijnej osobowości, rozwijanie twórczych zdolności człowieka. Czerpał wzory z antyku - traktował je jako niepodważalne normy. Stworzył ideał człowieka wykształconego: znającego jęz. gr., łac. i hebr. (język uznawał za główny przejaw aktywności umysłu), czytającego w oryginale lit. antyczną i Biblię, studiującego sztukę i filozofię. Uczeni humaniści jednoczyli się w stowarzyszenia wzorowane na Akademii Platońskiej - w Polsce: Literackie Stowarzyszenie Nadwiślańskie (Sodalitas Litteraria Vistulana), założone przez K. Celtisa. Dominującym kierunkiem filoz. był neoplatonizm, godzący filozofię gr. z religią chrześc. (ośrodek: Florencja czasów Wawrzyńca Medyceusza i tamtejsza Akademia). W literaturze (sztuce) h. charakteryzował się dążnościami normatywnymi. Dla poetyk humanist. wzorami stały się dialogi Platona, Poetyka Arystotelesa i List do Pizonów Horacego (dla retoryki - mowy Cycerona), a najważniejszym pojęciem: mimesis. Poeta-humanista to poeta doctus (poeta uczony), naśladujący wzory antyczne. Za najwybitniejszego humanistę europ. uważany jest Erazm z Rotterdamu (1467-1536), a w Polsce: K. Janicki, J. Kochanowski i Ł. Górnicki. 2. Obecnie: kultura akceptująca człowieka, skupiająca się na jego potrzebach duchowych i materialnych, dbająca o zapewnienie mu pełnego rozwoju.