(1957)
trylogia powieściowa R. Bratnego oparta na materiale autobiograficznym. Przedstawia tragiczne losy młodzieży inteligenckiej uczestniczącej w konspiracyjnej walce AK. Poszczególne części dotyczą kolejno: okupacji niem. w Polsce Śmierć po raz pierwszy; powstania warszawskiego Śmierć po raz drugi; czasu powojennego w kraju i na Zachodzie Życie. Gł. bohaterami są Jerzy (alter ego autora), Kolumb, Zygmunt i Czarny Olo, wszyscy żyjący w codziennym kontakcie ze śmiercią, nieobce są im jednak fantazja i miłość. Obraz okupacyjnej i powstańczej Warszawy, atmosfera i realia, styl życia i psychol. portret młodego żołnierza konspiracji stanowią o wartości utworu. Bohaterowie okupacyjnej rzeczywistości uczestniczą w tajnym nauczaniu, życiu kult., akcjach sabotażowych i dywersyjnych, walkach powstańczych, są więzieni w obozach jenieckich, natomiast różnie układają się ich losy po wojnie. Tytułowy Kolumb pozostanie na emigracji, w zbrojnym podziemiu walczy Zygmunt, nową rzeczywistość polit. popiera Jerzy i ginie z rąk swych dawnych towarzyszy broni, szansę legalnej działalności publicznej ma Czarny Olo. Ich wybory wynikają z reakcji emocjonalnych lub uwarunkowań zewn., w mniejszym stopniu są podyktowane świadomością racji hist. i taki zabieg autora spotkał się z b. krytycznym odbiorem, a T. Nowakowski w londyńskich "Wiadomościach" stwierdził, że ostatnia część jest tak napisana, "jakby porwano autora, a dokończenie książki powierzono jego rywalowi". Na sugestywność przekazu z pewnością wpływa kronikarsko--reportażowy zapis, natomiast dynamiczna akcja wypełniona wieloma ciekawymi epizodami czy wręcz sensacyjnymi zdarzeniami skupia uwagę czytelnika na osobach i sytuacjach. Adaptacja telewizyjna w reż. J. Morgensterna (1970).
- BRATNY Roman, właśc. R. Mularczyk...
- ALINA, Pochodzi od bardzo popularnego...
- Bratny Roman, właśc. R. Mularczyk, (ur. 1921)