(1825-27, wyd. Petersburg 1828)
powieść poet. (poemat romant.) A Mickiewicza. Akcja toczy się w XIV w. Autor nie rekonstruował historii. Historyzm K. W. to historyzm maski. Jej sygnałem jest motto: "trzeba być lisem i lwem" (z Księcia Machiavellego). Ideę podstępnej walki rozwijają dzieje gł. bohatera oraz ballada Alpuhara. Opisywane w utworze szczegóły taktyki sprawiły, że K. W. odczytywano niemal jak instruktaż (słowa nieznanego powstańca: "Słowo stało się ciałem, a Wallenrod Belwederem"). Mickiewicz po latach nazwał poemat "broszurą polit." Aktualny sens utworu odczytał Nowosilcow - w liście do cara ostrzegał przed publikacją K. W. Ważną rolę w utworze gra Halban - wajdelota (lud. pieśniarz). Podsuwa gł. bohaterowi myśl o podstępie, towarzyszy Konradowi w jego działaniach, ale nie ginie z nim - musi żyć, by w niezniszczalnej "pieśni gminnej" przechować pamięć o Wallenrodzie i obudzić "mściciela jego kości". Pieśń lud. jest w poemacie gwarantką istnienia narodu: łączy przeszłość z teraźniejszością, strzeże tradycji. Czyn Konrada został pokazany w kontekście etycznym. Bohater dla dobra ojczyzny wybiera metodę skuteczną, ale niemoralną, sprzeczną z etosem rycerza, którym jest (konflikt honoru i obowiązku). Zapłaci za to wyrzutami sumienia, szczęściem osobistym, wreszcie - życiem. Jest bohaterem tragicznym, nieprzeciętnym, indywidualistą - zapowiada kreację Konrada z III cz. Dziadów. K. W. jest także wyrazem poglądów Mickiewicza na lit. narod. Wzywając do czynu, powinna mówić szyfrem zrozumiałym tylko dla zamierzonych odbiorców (por. reakcję zakonników na opowieść o Walterze Alfie). Poemat zrealizował wszystkie cechy gat. Wzbudził krańcowo różne reakcje: od potępienia (uznano go za apoteozę zdrady) po zachwyt. Był tłum. w całości lub we fragm. na 20 języków, ilustrowany m.in. przez J. Kossaka, dwukrotnie przetworzony na libretto opery.