(1642-1702)
syn Jerzego, marszałek wielki koronny, poeta, prozaik, dramaturg. W wieku 17 lat wysłany przez ojca za granicę na studia i po ogładę towarzyską - był we Francji (poznał dwór Ludwika XIV), Hiszpanii (dwór Filipa IV), Włoszech. W 1662 r. wrócił do Polski. Wplątany w intrygi polit. ojca, wziął udział w rokoszu. Po śmierci Jerzego osiadł w Łańcucie. Wkrótce został czołowym politykiem Rzeczypospolitej. W 1683 r. otrzymał od sejmu pol. Ujazdów pod Warszawą - tu przebudował stary zamek królewski na rodową rezydencję. Jako pisarz zafascynowany mistrzostwem G. Mariniego, sparafrazował jego poemat Orfeusz. Pod wpływem wł. napisał kilka komedii, m.in. Don Alvaresa albo Niesforną w miłości kompaniję - parafrazę noweli G. Boccaccia. Inna komedia to Ermida albo Królewna pasterska, to jest Ten szczęśliwy, który się swym stanem kontentuje - rewizja mitu arkadyjskiego. L. dowodził w niej, że brak rygorów cywilizacyjnych może zagrażać człowiekowi. W poszukiwaniu szczęścia zalecał działanie z umiarem, dobrowolne przyjęcie społ. ograniczeń. W późniejszej twórczości zajął się publicystyką lit. i moralistyką w duchu stoicyzmu (zwł. Seneki). Napisał Adverbiorum moralium sive de virtute et fortuna libellus - monolog moralistyczny, będący zarazem popisem jęz.-stylist. kunsztu autora (tekst zbudowany wyłącznie z figur stylist.), po raz pierwszy w lit. pol. wykorzystujący grafikę (miedzioryty) jako środek ekspresji. 1680 r. przyniósł w twórczości L. zwrot ku tematyce bibl. (Tobiasz wyzwolony, Ecclesiastes). W Ecclesiastes autor, dochowując wierności stylowi wzoru, posłużył się polszczyzną wolną od nadmiaru ozdobników i ekspresji. W rozterkach Salomona odnalazł barokowe dylematy (m.in. marność świata, przemijanie wszystkiego). Stoicyzm L. zyskał tu odcień sceptycyzmu i pesymizmu: człowiek nie potrafi zrozumieć świata ani zmienić swego losu - pozostają mu naiwna ufność i wiara, że Bóg właściwie stworzył swoje dzieło, oraz zaakceptowanie życia takiego, jakie jest (autor nie wyrzekł się światowych rozkoszy). W ostatnim okresie twórczości L. napisał kilka ważnych traktatów. Rozmowy Artaksesa i Ewandra (wyd. w 1683 r. i 5-krotnie wznawiane) to filoz. notatnik, 13 wykładów na różne tematy. Autor nadał im postać dyskursu - przesłanki rozumowania zaczerpnął z Prób M. Montaigne'a. Erudycyjne rozmowy bohaterów prowadzą do sprzecznych wniosków: pochwały nauki i nieuczonej prostoty, cywilizacji i natury, aprobaty norm społecznych i ucieczki od nich. Wyjściem z tych niekonsekwencji jest racjonalny umiar. Wielką popularnością cieszył się także traktat o sztuce rządzenia: De vanitate consiliorum (O znikomości rad) - wyd. prawdopodobnie w 1699 r. i 7-krotnie wznawiany, a od 1705 r. wydawany w wersji pol. Jest to 25 rozmów między alegoriami: Złudą i Prawdą, krytyczne rozważanie o sprawach kraju. L. radzi, jak przeciwdziałać złu (nie tworzy projektu reform), namawia do szukania rozwiązań. Ostatnim traktatem były Myśli o wieczności (1757), w których dokonał rozrachunku z własnym życiem, rezygnując w obliczu śmierci z ujęć alegor. L. nazywano w jego epoce "polskim Salomonem". Stworzył wzór "człowieka wielkiego": senatora, myśliciela, pisarza i twórcy dóbr kultury.