Mazepa. Tragedia w 5 aktach

dramat J. Słowackiego, wyd. 1840, wyst. 1847, w Krakowie 1851. Tytułowa postać kozackiego hetmana (właśc. J. Kołodyńskiego), w młodości dworzanina króla Jana II Kazimierza, bohatera licznych romansów opisywanych w lit. romant., obdarzona została przez Słowackiego licznymi przymiotami ducha i umysłu oraz przedstawiona u progu wielkiej kariery w hierarchii przywódców Kozaczyzny. Staje się on nieświadomym sprawcą rodzinnej tragedii, śmierci starego i władczego Wojewody, jego pięknej żony Amelii i zakochanego w niej pasierba Zbigniewa. Przypadkowo podsłuchiwana rozmowa Amelii i Zbigniewa zwraca uwagę zazdrosnego starca, który wydaje polecenie zamurowania domniemanego konkurenta. Uwolniony z rozkazu króla, broni swej niewinności w pojedynku, w którym ginie walczący za ojca Zbigniew, umiera też Amelia, pomimo wyjawienia prawdy Wojewodzie M. jest ścigany z jego rozkazu. Dystans wobec polit. zdarzeń XVII-wiecznej Polski i sarmackiej obyczajowości, dramaty indywidualne przedstawione dynamicznie i przekonująco składają się na walory dzieła. Niezwykłe życie autentycznego M., opisane m.in. w poemacie Byrona, stało się również tematem popularnego w Anglii i Francji na pocz. XIX w. widowiska cyrkowego. W Polsce oprócz wielu inscenizacji teatr. powstała ekr. w reż. G. Holoubka (1975).