(1878)
powieść E. Orzeszkowej przedstawiając obraz obyczajowości i kultury żyd. była lit. głosem w toczącej się wówczas dyskusji na temat zasadności asymilacji Żydów w kulturze pol. Zdarzenia ulokowane w miasteczku Szybów nawiązują do autentycznych postaci Michała i Hersza Ezofowiczów, którzy w czasach odrodzenia (Michał) i oświecenia (Hersz) usiłowali zreformować ortodoksyjny styl życia społeczności żyd. i zbliżyć ją do Polaków. Przedstawione w powieści środowisko żyd. okazuje się nie tylko wyobcowane ze społeczności pol., ale i wewnętrznie skonfliktowane. O wpływy walczą ze sobą dwie rodziny, konserwatywnych rabinów Todrosów i postępowych kupców Ezofowiczów, których młody potomek Meir samotnie przeciwstawia się ortodoksyjnemu zacofaniu środowiska. Przegrywa ostatecznie, zostaje wyklęty i wygnany z Szybowa, w którym pozostaje grupa jego zwolenników, być może im uda się w ciągu dłuższego czasu doprowadzić do przemian. Wiernie zobrazowane realia życia codziennego i stylizowany język postaci (hebr. i jidysz) stanowią niewątpliwy walor artyst. powieści, przyczyniając się do upowszechnienia kultury mniejszości żyd. w Polsce.
- Orzeszkowa Eliza, (1841-1910)
- tendencyjna literatura, model literatury propagującej...
- ORZESZKOWA, Eliza (1841-1910)