(1888)
opowiadanie B. Prusa, planowane tytuły Szpieg, Vox populi. Autor dokonuje swoistego rozrachunku z tragiczną w skutkach postawą egzaltacji z czasu powstania styczniowego. W atmosferze małomiasteczkowych emocji i podejrzeń zostaje pomówiony o szpiegostwo i stracony przez oddział powstańczy stary samotnik. Były uczestnik zrywu narodowego z 1830 r. w czasie lat pobytu na emigracji nie obawiał się wyrażać krytycznych opinii o nieprzemyślanych i nie do końca przygotowanych powstaniach, miał też odwagę po powrocie do kraju uratować rannego w kolejnym powstaniu. Jego odwaga okazała się niewystarczającą ochroną przed pomówieniami tchórza, ginie z rąk tych, których rozumiał i wspierał. Samotny krytycyzm w ocenie wydarzeń narod. przyjmowanych z ogólną euforią nie mógł być akceptowany, dlatego na zarzut braku patriotyzmu naraził się też autor opowiadania.