(1970)
utwór M. Białoszewskiego przedstawiający widziane oczyma cywila powstanie od dnia wybuchu do klęski. Obraz szokująco różny od pokazywanych w lit.: niebohaterski, pełen grozy i strachu. Narrator-bohater-autor relacjonuje własne przeżycia, przeplatając 1. os. l.p. ("ja") z 1. os. l.mn. ("my") i formami bezosobowymi ("szło się") - jest warszawskim everymanem. Z wyraźną troską o dokładność opowiadania przytacza szczegóły, drobne zdarzenia, ustala daty i miejsca. W utworze przenikają się 2 perspektywy czasowe: czas wydarzeń i czas wspomnień po latach. Znajdują one w tekście uzasadnienie: P. z p. w. jest opowieścią o najważniejszym przeżyciu autora-narratora, wciąż obecnym w jego psychice i w rozmowach z innymi. Jest to zarazem uzasadnienie jęz. narracji: to, o czym przez wiele lat się mówi ("gada"), powinno być zapisane językiem rozmów. Stąd w tekście liczne elipsy, krótkie urywane zdania, równoważniki, kolokwializmy i funkcjonalne neologizmy ("zasakramentkowy", "przetentegowanie", "przełuskane"), onomatopeje itd. Taki język pełni przede wszystkim funkcję ekspresywną, oddaje chaos doznań. W utworze fabuła została zastąpiona zbiorem epizodów gromadzonych na zasadzie skojarzeń (zasadą konstruktywną jest prawo pamięci). Układają się one w obraz zagłady miasta, którego wciąż "ubywa", które "sypie się" dosłownie i w przenośni (burzone, odsłania swoje sekrety). Na tym tle zostało ukazane życie cywilów, świadomych, że ocalenie jest tylko sprawą przypadku, zmagających się z brakiem wody, jedzenia i coraz wyraźniejszym brakiem życiowej przestrzeni (na ulicach, w piwnicach, w kanałach). Stopniowo przechodzą oni od bytów indywidualnych do stadnych (gromadzą się w ciasnych piwnicach, cierpliwie stoją w kolejce po wodę), stają się ofiarami wydarzeń - nie wybierają swego losu. Apogeum stadności jest wyjście z Warszawy po klęsce powstania, przypominające wizję Sądu Ostatecznego. Utwór M. Białoszewskiego, wysoko oceniony przez krytykę i czytelników, jest jednym z najbardziej przejmujących obrazów powstania warszawskiego w lit. pol.
- OSTROWSKI, Antoni (1782-1845)
- BIAŁOSZEWSKI Miron, (1922-83)
- MIRON, Pochodzenia starosłowiańskiego,...