powieść A. Szczypiorskiego wyd. w Paryżu (1986), później w Polsce (1989). Akcja toczy się w okupowanej Warszawie na przełomie 1942/43 r., wspomnienia Mllera i Filipka rozszerzają ramy czasowe do 1904, część wydarzeń łączy się z latami powojennymi, w tym stanem wojennym 1981-83. Powieść przedstawia zdarzenia ułożone w trzech zasadniczych wątkach: historii pani Seidenman-Gostomskiej, losach rodziny adwokata Fichtelbauma i jego dwojga dzieci, Joasi i Henryczka, oraz dziejach Pawła Kryńskiego, które łączy problem zagłady Żydów oraz tożsamości i współistnienia Polaków, Żydów i Niemców w okupowanej Warszawie. Najważniejsze wypadki dotyczą następujących postaci utworu: Ireny Seidenmanowej-Gostomskiej, wdowy po rentgenologu zatrzymanej przez gestapo po donosie Bronka, ale też zwolnionej dzięki łańcuchowi pomocnych dłoni, wśród nich Niemca Mllera, wyrzuconej ostatecznie z Polski w czasie nagonki 1968 r.; Henryka Fichtelbauma, syna adwokata, przyjaciela Pawła Kryńskiego, który nie może pogodzić się z nieuchronną śmiercią w getcie; Pawła Kryńskiego, syna oficera, uczestnika powstania warszawskiego, opozycjonisty po 1968, internowanego w 1981; Weroniki - siostry zakonnej, która przechowywała żyd. dzieci ucząc je modlitwy i nowych życiorysów; Marysi Findelbaum ocalałej jako Marysia Wiewióra, która po wojnie czuła się obco w Izraelu; Artura Hirschfelda, który jako Polak Gruszecki stał się po wojnie zagorzałym antysemitą i współpracownikiem komunistów; Stucklera, oficera służby bezpieczeństwa Rzeszy wypełniającego skrupulatnie polecenia przełożonych; Mllera, "Niemca z ciała, Polaka z duszy", który widział wyrządzane zło, po wojnie już w Niemczech tęsknił do Polski. Powieść obala stereotypy myślenia, autor uświadamia czytelnikowi, że w każdym narodzie są jednostki szlachetne i podłe: obok pol. bohaterów funkcjonowali bandyci podobni do Suchowiaka; wśród szlachetnych Żydów byli też konfidenci jak Bronek Blutman; nie wszyscy Niemcy byli okrutni, o czym świadczy ryzykowne zachowanie na gestapo Mllera. Zestawione obrazy Polski dwóch totalitaryzmów, zachodniego (niem. hitleryzm) i wschodniego (sowiecki komunizm), okazują się równie okrutne, powojenną rzeczywistość dobitnie określają słowa autora: "Był to świat niedostatku, pozornego ładu i bezpieczeństwa publicznego. Klomby pielęgnowane, ale śmietniki cuchnące, prawdziwa wolność, ale przejście wzbronione". W słowach kierowanych do Boga Paweł Kryński rozprawia się z mitem o wyjątkowości Polski: "Panie Boże, to przecież nieprawda, że zawsze była jedna pochodnia, wspólny cel, solidarność. To przecież nieprawda, wieczne polskie kłamstwo". Tytuł powieści, zasygnalizowany też w wypowiedzi Pawła: "...oto rozpoczyna się nowy rozdział...", zapowiada początek nowego, odmiennego sposobu tworzenia narod. egzystencji Polaków żyjących w odrodzonej, ale i obolałej rzeczywistości.
- początek, czytać książkę od...
- POCZĄTEK, SYNONIM: zaczątek,...
- początek końca, ‘początek roku szkolnego’‘początek...