(1904)
powieść S. Żeromskiego, do której materiały zbierał w czasie swej pracy w bibliotece rapperswilskiej. Losy trzech głównych bohaterów łączą w całość niezależne wątki: czasy Legionów Dąbrowskiego dotyczą przede wszystkim księcia Gintułta, kampania hiszpańska 1808 r. wiąże się z dziejami Krzysztofa Cedry, a wojna 1809 z osobą Rafała Olbromskiego, którego życie jest obiektem szczególnych zainteresowań pisarza. Na kartach powieści opisane zostały wielkie wydarzenia hist. epoki napoleońskiej (1797- 1812): sceny bitwy z kampanii wł., odgłosy kampanii egipskiej, walki w Hiszpanii, kampania austr., walki w Księstwie Warszawskim, przegląd wojsk przed wyprawą na Rosję. Obok gł. bohaterów występują postacie drugoplanowe (Nardzewski, Piotr Olbromski, żołnierze Gajkoś i Michcik) oraz autentyczni uczestnicy wydarzeń hist. (Napoleon Bonaparte, gen. J. H. Dąbrowski, ks. J. Poniatowski, gen. M. Sokolnicki, adiutant Napoleona J. Sułkowski, gen. J. Zajączek). Żeromski ukazuje fascynacje Polaków osobą Napoleona, nie ukrywa jednak sprzeczności między ideałami walczących rodaków a istotą zaborczej polityki cesarza, odsłania prawdziwe oblicze wojny z jej okrucieństwem i zbrodnią, opisuje zarówno heroizm pol. żołnierza, jak i jego tragizm w roli najeźdźcy na San Domingo i w Hiszpanii. Powieść jest też szeroko zarysowanym obrazem życia społeczeństwa pol. na przełomie XVIII i XIX w., wśród bohaterów są reprezentanci magnaterii (rodzina Gintułtów), szlachty zamożnej (Cedrowie), średniej (Olbromscy) i ubogiej (Ojrzyńscy i Piotr Olbromski w Wygnance) oraz chłopów pańszczyźnianych. Czytelnik dowiaduje się, jak wyglądało życie codzienne w dworkach szlacheckich, co interesowało "złotą młodzież" w Warszawie, na czym polegały tajne obrzędy masonerii, czego dotyczyły konflikty między panem a chłopem pańszczyźnianym. B. ważnym problemem utworu jest proces przeobrażeń świadomości społ. i narod., co autor podkreślił w wypowiedzi: "W dobie napoleońskiej stary świat polski przerodził się w znacznym swoim odłamie na inne zgoła społeczeństwo", a ukazał na przykładzie losów Rafała Olbromskiego i Krzysztofa Cedry. Niemal odrębne całości powieści stanowią partie miłosne; żywiołowe uczucie łączy Rafała z Heleną, zakończone jej tragiczną śmiercią; powracająca fascynacja tego bohatera piękną Elżbietą Gintułtówną także nabiera znamion tragicznego żywiołu. Utwór prezentuje odradzanie się nowego życia z popiołów przeszłości Polski przedrozbiorowej, ich iskra wznieci powstania 1830 i 1863 r. P. były zaplanowane jako pierwsza część cyklu hist., z dalszych części zachował się fragment Wszystko i nic oraz ostatnie ogniwo Wierna rzeka, gdzie jednym z bohaterów jest syn Rafała Hubert Olbromski, powstaniec 1863 r. Dram. koniec życia Krzysztofa Cedry i Rafała Olbromskiego przedstawił autor w utworze Turoń. Ekr. w reż. A. Wajdy 1965.
- POPIOŁY, wieś w , powiat giżycki.(...)
- popiół, wiadro szarego popiołu,...
- kompozycja zamknięta, zwarta, skończona, wewn.(...)