(wł. rinascita, franc. renaissance = odrodzenie, rozkwit)
epoka w dziejach kultury europ. trwająca we Włoszech od XIV w. do pocz. XVI w., w Polsce od końca XV w. do pocz. XVII w. Podstawą zmian kulturowych kształtujących nowy sposób myślenia stały się: odkrycia geograficzne, w tym Ameryki (1492); odejście od uniwersalizmu i ukształtowanie silnych państw; wynalezienie druku (1445); reformacja i powstanie nowych nurtów wyznaniowych; wzrost znaczenia roli miast i mieszczaństwa. Odkryto na nowo świat ziemski, kosmos, przyrodę, doceniono kulturę antyczną; nowe miejsce wyznaczono człowiekowi (antropocentryzm), ważnym zadaniem było wszechstronne formowanie osobowości, miarą wszechrzeczy stał się człowiek i jego ziemski świat, tę postawę zawierało hasło zaczerpnięte z komedii Terencjusza, odzwierciedlone w idei humanizmu, literaturze i sztuce. Filoz. uzasadnieniem nowego światopoglądu stał się neoplatonizm traktujący człowieka jako dopełnienie duchowej i materialnej sfery świata, głoszący jego nieograniczone możliwości. Uniwersalne osobowości r. łączą różne dyscypliny artyst. i nauk., np. Leonardo da Vinci, Michał Anioł, M. Kopernik, rozpowszechniła się instytucja mecenatu, pojawiło się marzenie o idealnej społeczności kształtowanej przez tradycję antyczną (Th. Morus), istotę procesu myślenia i szukania prawdy przez człowieka określił M. de Montaigne, ciekawym i kontrowersyjnym równocześnie myślicielem był N. Machiavelli, krytykę współczesności z postawą sceptyczną łączył Erazm z Rotterdamu, propagował też ideę irenizmu. Wiele uwagi poświęcono procesowi twórczemu, sztuka zapewniała artystom sławę doczesną i pośmiertną, dla lit. ważną stała się refleksja teoretyczna, sięgano do pism estetycznych filozofów gr. Arystotelesa i Platona oraz poety rzym. Horacego.
Uprawiano gatunki lit. cenione w starożytności, mimo uwielbienia dla piękna lit. klasycznej doceniono twórczość w jęz. narodowym (np. F. Petrarca, G. Boccaccio, Plejada; w Polsce M. Rej, J. Kochanowski). Spośród małych form lir. popularność zyskała fraszka, najbardziej znaczące były pieśń, elegia i hymn, rozwinęła się poezja epicka (np. Orland szalony L. Ariosta i Jerozolima wyzwolona T. Tassa); znacznie zróżnicowała się proza, arcydziełem groteski lit. jest powieść F. Rabelais'go Gargantua i Pantagruel, parenetyczny charakter mają Podręcznik żołnierza Chrystusowego Erazma z Rotterdamu, Dworzanin B. Castiglionego i Książę N. Machiavellego; gatunki dram. reprezentują różne odmiany komedii, w tym popularna commedia dell'arte. U schyłku tej epoki pojawiły się dzieła wybitnych twórców, jak W. Szekspira, M. de Cervantesa i F. Lopego de Vega. Prekursorem r. w pol. kulturze i lit. był F. Buonaccorsi ( Kallimach) wspierany przez mecenasa i przyjaciela Grzegorza z Sanoka. Wczesne utwory lit. pol. reprezentuje poezja łac., m.in. A. Krzycki, J. Dantyszek, K. Janicki, oraz nurt mieszczański, m.in. Biernat z Lublina i Jan z Koszyczek. Rozkwit kultury i lit. inicjuje wydane dzieło M. Kopernika (De revolutionibus...) oraz utwory A. Frycza Modrzewskiego (Lascius, czyli o karze za mężobójstwo) i M. Reja (Krótka rozprawa...). Tendencje dydaktyczne w prozie, prócz Rejowego Żywota człowieka poczciwego, zawierają utwory W. Goślickiego De optimo senatore... oraz Ł. Górnickiego Dworzanin polski, prozę retoryczną reprezentuje Kazaniami sejmowymi P. Skarga, a historiografię m.in. M. Bielski i M. Kromer. Największym poetą pol. r. był J. Kochanowski, którego twórczość zróżnicowana tematycznie i gatunkowo stanowi inspirację i wzór także dla autorów współcz. Odmienny charakter miała lit. ariańska, a w niej traktaty filoz. i teol., często pojawiały się przekłady Biblii (znakomity J. Wujka), do średniow. misterium powrócił Mikołaj z Wilkowiecka. U schyłku tej epoki powstają sielanki i poemat opisowy S. F. Klonowica i Sz. Szymonowica, a twórczość żyjącego wówczas M. Sępa Szarzyńskiego otwiera nowy okres w kulturze i lit.