(1934)
zbiór kilkunastu połączonych tematycznie opowiadań B. Schulza, powrót do przeszłości, zmitologizowanej przez spojrzenie narratora-dziecka. Przedstawiona w utworze rzeczywistość ma charakter umowny, wyrasta z podświadomości narratora (konwencja oniryczna). Przekształceniu ulegają przestrzeń (jest labiryntem, zyskuje wymiar kosmiczny lub teatralny), czas (trwa w dawnej, bibl. postaci, robi pętle, przerwy, rodzi fałszywy 13 miesiąc, ulega antropomorfizacji) i bohaterowie (przemiany ojca, który bywa magiem, starotestamentowym prorokiem, kondorem, karakonem itd.). Świat S. c. jest zbudowany z opozycji: XIX w. (epoka mitu) - XX w. (epoka tandety, zepsucia, pozoru, symbolizowana przez ul. Krokodyli), duchowość - cielesność, mężczyzna - kobieta. Autor opowiada się po stronie I członu opozycji, ale fascynuje go także II - zwł. utożsamiana z materią kobiecość oraz wspaniała, a zarazem przerażająca w swej bujności i rozpasaniu Matka-Natura. Ojciec - obrońca duchowego porządku świata - toczy heroiczną, ale beznadziejną walkę z naporem "rzeczywistości zdegradowanej" (określenie A. Sandauera). Znacząca jest także opozycja: Bóg (doskonały kreator) - człowiek (artysta). Ludzka twórczość prowadzi zawsze do dzieł niedokończonych, ułomnych, chwilowych, powstających dla jednego gestu czy pozy (Traktat o manekinach). Ich symbolem jest manekin - istota pozbawiona wszelkiej duchowości i dlatego groźna: panoszy się w domu, króluje na ul. Krokodyli. Powrót do mitycznej krainy dzieciństwa w S. c. jest zarazem pożegnaniem rozbijanego przez tandetną teraźniejszość duchowego porządku przeszłości.
- Adela, najważniejsza postać...
- kabalistyka, wlit. zbiór topiki judaistycznej...
- CIEŚLEWICZ Roman, (1930-96)